«Robespierre's Re-Marx»
Ένα παιδικό παιχνίδι, ένας underground δημιουργός και η επανάσταση
Η εποχή μας, διεθνώς και βέβαια και στη χώρα μας ακόμη περισσότερο μετά και την πρόσφατη εκλογή της νέας – και πολύ διαφορετικής από όλες τις προηγούμενες του ελληνικού κράτους – κυβέρνησης χαρακτηρίζεται από έναν αναστοχασμό, ιδιαίτερα μέσα στους κόλπους της ευρύτερης Αριστεράς, επάνω όχι τόσο σε κάποιες λέξεις όσο σε ορισμένες έννοιες: επανάσταση, κίνημα, αγώνας, μετασχηματισμός, ρεφορμισμός, πάσης φύσεως βία και αιτιολόγηση ή μη της χρήσης της…
Ολα τα μεγάλα τμήματα, τα μικρότερα μέρη, ακόμα και τα…σωματίδια της, πασών των αποχρώσεων και τάσεων, ελληνικής Αριστεράς προβληματίζονται, βιώνουν τις εσωτερικές και μη αντιφάσεις τους και συζητούν για κάποια ζητήματα που ξαφνικά δεν είναι πια διόλου θεωρητικά μα έχουν αποκτήσει μια άμεση, καίρια πρακτική σημασία.
Για παράδειγμα η περιβόητη πια «διαπραγμάτευση», για το χρέος αλλά και για οτιδήποτε άλλο. Τι ακριβώς είναι, πού αρχίζει και πού βρίσκονται τα φυσικά και ανυπέρβλητα όρια της; Συνιστά υποχώρηση, παραχώρηση ή έλλογο και τελικά αναγκαίο (προσοχή, όχι αναγκαστικό) εκ της πραγματικότητας συμβιβασμό; Είναι καλή, κακή ή αυτό κρίνεται κατά περίσταση και από τις συνθήκες; Εντέλει είναι κάτι θετικό ή αρνητικό για τον λαό και για όσους τον αποτελούν, δηλαδή καθένα και καθεμία από εμάς προσωπικά;
Ολα αυτά δεν μπορούν παρά να με κάνουν να θυμηθώ τους Mecano, όχι την ισπανική ηλεκτροπόπ μπάντα της δεκαετίας του ’80 αλλά το πολύ λιγότερο γνωστό ολλανδικό γκρουπ με το ίδιο όνομα. Αυτοί οι Mecano λοιπόν σχηματίστηκαν στο Άμστερνταμ το 1977, την στιγμή ακριβώς που η δίνη του punk άρχιζε να γίνεται λιγότερο ορμητική και να δίνει τη θέση της στο ευρύτερο μετά-punk με ξεκίνημα βέβαια το new wave. Ηταν ένα κουιντέτο με πυρήνα τον τραγουδιστή και στιχουργό – και περιστασιακά ακορντεονίστα – Dirk Polak και τους αδελφούς Bolten, τον κιθαρίστα και κιμπορντίστα Cor και τον μπασίστα και κλαρινετίστα Tejo. Κακά τα ψέματα όμως, το συγκρότημα ήταν πριν απ’ όλα παιδί του Dirk Polak, ο οποίος ήταν υπεύθυνος σχεδόν για όλη την υποδομή που είχε σχέση με αυτό, από το σχεδιασμό των εξωφύλλων του μέχρι την ίδρυση της εταιρείας, στην οποία κυκλοφορούσε τους δίσκους του.
Δύο ήταν τα στοιχεία που καθόριζαν τον Polak, τον διαφοροποιούσαν από το σύνολο σχεδόν της τότε ολλανδικής μουσικής σκηνής και τον τοποθετούσαν εμφατικά στο underground της, το γεγονός ότι πριν ακόμη ασχοληθεί με τη μουσική είχε σπουδάσει ζωγραφική καθώς και η ισχυρότατη πολιτική του συνειδητοποίηση. Το πρώτο διαμόρφωσε την γενικότερη αισθητική του, καθώς δεν έπαψε ποτέ να ζωγραφίζει, κατ’ αρχήν τα εξώφυλλα των δίσκων του συγκροτήματος αλλά στη συνέχεια και ανεξάρτητα έργα, τα οποία εκθέτει κατά καιρούς.
Το θέμα της συντριπτικής πλειοψηφίας των έργων του είναι το πολύ γνωστό αρθρωτό παιδικό παιχνίδι Meccano, προφανώς από αυτό δανείστηκε και το όνομα του συγκροτήματος αφαιρώντας το ένα «c» για να μπορέσει να προσπεράσει την διεθνώς κατοχυρωμένη πατέντα του ονόματος. Για την ιστορία, αυτό το παιχνίδι μοντελισμού επινοήθηκε από τον Άγγλο Frank Hornby το 1898, ο οποίος κατέθεσε επίσημα την ευρεσιτεχνία του το 1901, ακριβώς δηλαδή στην απαρχή του εικοστού αιώνα. Το ότι ήταν ένα από τα πρώτα παιχνίδια που χρησιμοποιούσαν την τότε τεχνολογία δεν θα μπορούσε να το κάνει περισσότερο σύμβολο του φουτουρισμού και αυτό ακριβώς – έστω και αν σήμερα θα το εντάσσαμε στον μεταμοντερνισμό – εκφράζει και η αγάπη του Polak για αυτό.
Οσο για τις πολιτικές θέσεις του ήταν και παραμένει ένας ορκισμένος τροτσκιστής – άρα σχεδόν αναπόφευκτα και αθεράπευτος διεθνιστής – ο οποίος είναι τόσο αντίθετος στους πάσης φύσεως δογματικούς αριστερούς όσο και στους φασίστες και αυτό φαίνεται ολοκάθαρα στη θεματολογία των περισσότερων τραγουδιών των Mecano. Αυτοί οι δύο παράγοντες συνδιαμόρφωσαν την κοσμοθεωρία του, η οποία συνοψίζεται στη συμπόρευση ιδεολογικής και αισθητικής πρωτοπορίας, που αποτυπώνεται τόσο στους στίχους όσο και στη μουσική του (και υπογραμμίζεται από τη διόλου συμπτωματική επιλογή του, την μοναδική φορά που μελοποίησε στίχους άλλου αυτοί να ήταν του Μαγιακόφσκι).
Οι Mecano υπήρξαν ελάχιστα δημοφιλείς, ακόμη και στην ίδια τους τη χώρα, εκτός ίσως από την Ελλάδα, όπου ένα μικρό αλλά φανατικό κοινό τους λάτρεψε. Ηταν άλλωστε ένα γκρουπ εξαρχής προορισμένο να γίνει cult, η πρώτη φάση τους άφησε πίσω της μια χούφτα singles, δύο υπέροχα EP («Subtitled» και «Untitled», αμφότερα του ’80) και το αριστουργηματικό album του ’82 «Autoportrait». Με τα περισσότερα από τα ιδρυτικά μέλη να έχουν ήδη αποχωρήσει στη συνέχεια μετατράπηκαν ουσιαστικά σε ντουέτο, του ηγέτη τους Dirk Polak και του Tejo Bolten, που ήταν υπεύθυνος για όλη τη μουσική τους σε συνεργασία με κάποιους απαραίτητους session εκτελεστές. Σποραδικά κυκλοφορούσαν κάποιους δίσκους όπως το πολύ καλό «These Revolutionary Days» του ’07 ώσπου το ’13 ο Polak έφυγε για να σχηματίσει τους… Mecano Un-Ltd, αφήνοντας στον Bolten το αυθεντικό όνομα και τον τελευταίο να κατηγορεί πικρόχολα τον ως τότε σύντροφο και αδελφικό του φίλο για «απιστία» και «προδοσία». Κάτι μου θυμίζει αυτό αλλά ας είναι…
Ο λόγος πάντως που θυμήθηκα τους Mecano είναι ένα τραγούδι τους που αρχικά υπήρχε στο «Untitled» και μετά το κυκλοφόρησαν όχι μια αλλά τρεις φορές σε single σε ελαφρά διαφορετικές εκτελέσεις, το «Robespierre’s Re-Marx». Κάτω από τον ευφυέστατο αυτό τίτλο (το «Re-Marx» διαβάζεται βέβαια «remarks», δηλαδή παρατηρήσεις) o Polak – όπως το έκανε και πολλές άλλες φορές – άφησε τον εικαστικό μέσα του να επηρεάσει και να «χρωματίσει» την ποιητική/στιχουργική του γλώσσα για να…κάνει τι; Για να μιλήσει κατά κάποιο τρόπο μέσα από την οπτική του Μαρξ για τον προγενέστερο εκείνου «επαναστάτη όλων των επαναστατών» Μαξιμιλιανό Ροβεσπιέρο, τον κάτι περισσότερο και από…Τσε Γκεβάρα της Γαλλικής Επανάστασης, δηλαδή αρχηγό των Ιακωβίνων, του οποίου η πολιτική θεώρηση θα μπορούσε πολύ ωραία να συνοψιστεί στο «ο μόνος αποδεκτός ιδεολογικός αντίπαλος είναι ο νεκρός αντίπαλος». Και το κάνει ως εξής:
Η διανοητική κακοποίηση στο ανοιχτό τέλος της εποχής
Έκανε σίγουρο ότι
Οι αριστοκράτες χαράζουν χέρια έτοιμα να επαναστατήσουν
Στα μπράτσα τους…παρά τον συναγερμό που σημαίνει κάποιος γνωστικός
Ετσι ο γάμος μεταξύ
Της μπουρζουαζίας και των επαναστατών
Δημιούργησε ένα αμφίφυλο τέρας με στολή
Που τουλάχιστον όρθωσε το ανάστημα του…με το περιθωριακό άκρο του να βγαίνει μπροστά
Και το φιτίλι της νίκης
Αφημένο να τυλιχτεί γύρω από τον πόλο της επόμενης περιόδου
Άναψε καθώς o αισθητικισμός και η αυτοκτονία συνουσιάζονται…στα πλαίσια ενός έρωτα δίχως αίσθηση
Σύμφωνα με όσα προειπώθηκαν
Τελικά υπήρξαν δύο τοκετοί
Με αποτέλεσμα όμως ένα είδος:
Την προτομή του τέλειου αγκιτάτορα
Για εμένα ο Polak δεν θα μπορούσε να θέσει εδώ πιο ξεκάθαρα, κρυστάλλινα σχεδόν την άποψη του με την οποία, καλώς ή κακώς, τυχαίνει να συμφωνώ απόλυτα. Ο Μαρξ πριν και πάνω από όλα, ακόμη και από τον ιστορικό υλισμό, πρέσβευε τη διαλεκτική (της οποίας μέρος είναι και η όποια…διαπραγμάτευση, έτσι δεν είναι;) και έτσι όταν μιλάει για «επανάσταση», όσο και αν πολλοί το θέλουν διαφορετικά, δεν θα μπορούσε ποτέ να το εννοεί με τον τρόπο που την εννοούσε ο Ροβεσπιέρος.
Με άλλα λόγια δεν ξέρω μεν αν «ο δρόμος προς τον σοσιαλισμό πρέπει να είναι δημοκρατικός» αλλά προσωπικά πιστεύω ακράδαντα ότι είναι αδύνατον να μην είναι…ανθρώπινος! Και αυτό για εμένα σημαίνει και αταλάντευτα αναίμακτος εκτός από τη μοναδική περίσταση στην πορεία του ανθρώπινου είδους κατά την οποία το βαθύτερο εσωτερικό μας ένστικτο, αυτό της αυτοσυντήρησης, μας ωθεί και ταυτόχρονα δικαιολογεί τη χρήση βίας, εκείνη δηλαδή της άμυνας …
*Ολες οι εικόνες είναι πίνακες του Dirk Polak