«Sonderkommando», του Γιάννη Στίγκα

Πόσο ποιητική είναι η σκέψη κι αν δεν επιβιώσει κανείς από πυρηνική έκρηξη; Καθόλου, ελάχιστα, απόλυτα. Αν τη φανταστείς, θα διαλέξεις το πρώτο. Αν τη ζωγραφίσεις -και να βάλεις το χρυσό που λείπει από τον ήλιο- θα διαλέξεις το δεύτερο. Κι αν σώσεις την κατσαρίδα που πέρασε την πόρτα σου… Μη γεμίσεις αυτά τα αποσιωπητικά και να εύχεσαι να υπάρχει μια τελεία αρκετά μεγάλη για να χωρέσει τον λυγμό, τη βροντή και τα αίματά μας. Τα δύο πρώτα είναι σημεία εκκίνησης και τερματισμού, το τρίτο, όμως, είναι το πυρηνικό κόκκινο, αυτό που δεν σταματά να εκρήγνυται, αυτό που γεννά κόσμους και θανάτους. Τώρα, γράψε ξανά την αρχική ερώτηση. Κι αν δεν επιβιώσει κανείς από πυρηνική έκρηξη; Σκέψου την τρίτη επιλογή και δες τον θάνατο να περνάει την πόρτα σου. Αν τον σώσεις, θα έχεις κάνει την πιο ποιητική χειρονομία του κόσμου. Αν τον εγκαταλείψεις, θα έχεις «σπρώξει» την ποίηση εκεί που δεν υπάρχει τέλος, εκεί που οι δαντικοί κύκλοι συναντούν το απόλυτο σκοτάδι και το νεογέννητο φως. Ο Γιάννης Στίγκας –με οδηγό τον επιθανάτιο ρόγχο των κόσμων μας και με μοναδικό ρούχο τη μητρική ελπίδα- μας παραδίδει τη νέα του ποιητική συλλογή. «Sonderkommando» (Εκδόσεις Αγρα) και η πένα παρά πόδα.

Ο Στίγκας πάει εκεί που δεν υπάρχει τέλος, δεν υπήρξε και δεν πρόκειται να υπάρξει. Ολοκαύτωμα. Εξόντωση. Γενοκτονία. Αποκτήνωση. Δολοφόνοι. Μάρτυρες. Θηρία. Ναι, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, ναι, η ναζιστική θηριωδία, ναι, η κόλαση, ναι, η τέλεια κωμωδία. Αυτό ακριβώς είναι το «Sonderkommando». Η απόλυτη τραγωδία συν τον απόλυτο χρόνο μας δίνει την απόλυτη κωμωδία. Ο ποιητής παίρνει στα σοβαρά την τραγική ειρωνεία, πιστή συνοδό μας. Γι’ αυτό και αρχίζει με το «Ποια φιλότης; Το νείκος, το νείκος» και τελειώνει με το «Η φιλότης, η φιλότης, ποιο νείκος;». Αναζητούμε τη φιλία και ξερνάμε βόμβες διασποράς. Απευχόμαστε τη μάχη και βγάζουμε το γαρίφαλο από το τουφέκι. Ο Θεός δεν πεθαίνει, αργοπεθαίνει και η γλώσσα είναι η κιβωτός μας. Αυτή που δεν έχει κόκαλα, αυτή τα γιατρεύει, τα τσακίζει και σώζει όλα «αμλετικά». ερωτήματα. Ναι είσαι άνθρωπος ή μην είσαι; Να ζεις ή να μη ζεις; Και ναι, σημασία έχει να είσαι άνθρωπος, αλλά όταν περπατήσεις στους δαντικούς κύκλους, φρόντισε να έχεις σκοτώσει την προσωπική σου κόλαση. Και η ποιητική γλώσσα του Στίγκα γυρίζει, γυρίζει, γυρίζει και τεμαχίζει σιωπές, κρυμμένες αλήθειες και αναπάντητες προσευχές. Αναμετριέται με το αδιαπραγμάτευτο, το απόλυτο. Ξέρει ότι ο πολεμιστής-ποιητής πάντα θα σώζει και πάντα θα ανασταίνεται.

Πληροφορία, απαραίτητη. Sonderkommando: Ειδικές μονάδες εργασίας στα ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης. Αποτελούνταν από νεαρούς άνδρες, συνήθως εβραϊκής καταγωγής. Υπό την απειλή της εκτέλεσης, εξαναγκάζονταν να συμμετάσχουν στη θηριωδία των ναζί. […] Ηταν η μοναδική ομάδα αιχμαλώτων στην ιστορία των λάγκερ του Αουσβιτς που εξεγέρθηκε, ανατινάσσοντας μάλιστα το κρεματόριο IV. Η διάρκεια ζωής των Sondekommando ήταν τρεις με τέσσερις μήνες, μια και ως φορείς του «μυστικού» της Τελικής Λύσης εξοντώνονταν από τα Ες Ες. Ο Στίγκας τους δίνει τα πάντα, γλώσσα, λέξεις, μορφή, ζωή και τους κάνει «χρονοχειριστές» (σαν τον χωρομέτρη του Κάφκα), τους βάζει δίπλα σε υπαρκτά πρόσωπα (Μένγκελε, Irma Grese, Γκαίτε, Άιχμαν, Jean Amery, Αλμπερτ Σπέερ) και μέσα απ’ αυτούς συνομιλεί με την Ιστορία. Ο ποιητής δεν διστάζει να κάνει μαύρο χιούμορ, να βγάλει τη γλώσσα στον θάνατο, να παίξει με τον μύθο του Φρανκεστάιν, να ενισχύσει την ποιητική αφήγηση με τη μικρή ιστορία Grundbass, να θυμίσει το γελοίο του θανάτου, να δώσει το πορτρέτο των αμετανόητων, των λούμπεν εγκληματιών, να φτιάξει μια ποίηση που αγγίζει το όριο του θανάτου και το όριο της ζωής. Ο ποιητής φροντίζει και για τη φύση, γι’ αυτό και στη σελίδα 30 «βλέπουμε» την Εμιλυ Ντίκινσον [θα σας ξανάρθω/σύντομα] και κάτι από τον Ντύλαν Τόμας. Βλάσφημος και ταπεινός προχωρά, ματώνει, αντέχει και την επιστροφή του ανθρώπου ζητά, σε αυτήν ελπίζει και ξέρει ότι ο γυάλινος κόσμος των καθαρμάτων θα τους κόψει τον λαιμό. Σε αυτά τα ποιήματα ο Στίγκας βρίσκει τον ρυθμό της αιωνιότητας, το καλύτερο και το χειρότερο κομμάτι μας. Κάθε ποίημα καλά μελετημένο, δομημένο, με λέξεις, φράσεις, που το εκτοξεύουν προς κάθε κατεύθυνση. Ο Στίγκας είναι ο Δάντης και ο Βιργίλιος σε αυτή τη συλλογή. Το «Sonderkommando» είναι το πιο μακρύ ταξίδι του και να η ισχυρή ανάμνηση: αυτός ο Κόσμος/ψέλλισα/είναι φτυστός η αμηχανία μου.