H συγκλονιστική αφήγησή για τον Εμφύλιο Πόλεμο του Λιβάνου

Ο Σορζ Σαλαντόν γεννήθηκε το 1952 στην Τύνιδα. Βετεράνος δημοσιογράφος και καθιερωμένος συγγραφέας δούλεψε πάρα πολλά χρόνια στην Liberation ενώ τα τελευταία οκτώ συνεργάζεται με την Le Canard enchaine. Έχει τιμηθεί με βραβεία για τα ρεπορτάζ του για τη Βόρεια Ιρλανδία και τη δίκη του ναζί Κλάους Μπάρμπι.

Ο «Τέταρτος τοίχος» (Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας) –  σε παραστατική μετάφραση της Λίνας  Σιπητάνου – αποτελεί το λογοτεχνικό δημιούργημα αυτών που ο Σαλαντόν βίωσε στον Εμφύλιο Πόλεμο του Λιβάνου, εμφύλιος που διήρκεσε μεταξύ 1975-1990 και σύμφωνα με εκτιμήσεις ήταν η αιτία για 120.000 θανάτους. Ακόμη και σήμερα πάνω από 70.000 παραμένουν εκτοπισμένοι στο εσωτερικό της χώρας με τους πρόσφυγες να φθάνουν εκείνη την εποχή το ένα εκατομμύριο. Αν και τα αίτια πάνε πολύ πίσω στις Σταυροφορίες και την αποικιοκρατία κυρίως των Γάλλων που ευνόησαν τους ομόθρησκους χριστιανούς Μαρωνίτες σε αντίθεση με του Δρούζους και τους Σιίτες του νότου. Με την αναγκαστική εισροή Παλαιστινίων λόγω της δημιουργίας του κράτους Ισραήλ οι αντιθέσεις εντάθηκαν με τελικό αποτέλεσμα την 15ετή εμφύλια σύρραξη που κατέστρεψε κυριολεκτικά τον τόπο και περισσότερο την πρωτεύουσα Βηρυτό.

Την τρομακτική του εμπειρία ως πολεμικός ανταποκριτής στην σπαράσσουσα χώρα μεταφέρει ο Σαλαντόν στο βιβλίο, κρατώντας, μάλλον, τον ρόλο του πρωταγωνιστή, του Ζωρζ που είναι και το αληθινό όνομά του. Εκκολαπτόμενος σκηνοθέτης, στρατευμένος αριστερός, φιλομαοϊκός, αιώνιος φοιτητής, που συγκρούεται σχεδόν καθημερινά με τους φασίστες – αποτελεί με τους συντρόφους του απομεινάρι του ένδοξου Μάη του ’68. Υπερασπίζεται με πάθος την υπόθεση των Παλαιστίνιων ενώ συναντά κατά τύχη έναν Έλληνα εβραίο αγωνιστή κατά της Χούντας που τότε κυριαρχούσε στην πατρίδα του. Γοητευμένος από την γενναιότητα του Σαμουήλ μιλάει συνεχώς μαζί του, γίνονται στενοί φίλοι και εκεί ακριβώς είναι που ο τελευταίος του εκμυστηρεύεται το  σχέδιό του: να ανεβάσει στην Βηρυτό, στην πράσινη γραμμή την Αντιγόνη του Ζαν Ανούιγ, με ηθοποιούς από όλα τα αντιμαχόμενα στρατόπεδα – Φαλαγγίτες, Δρούζους, Παλαιστίνιους, Σιίτες, Αρμένιους και  Χαλδαίους. Όχι το έργο του Σοφοκλή αλλά του Γάλλου δραματουργού  όπως ο ίδιος το ανέβασε, το 1944 στο Παρίσι υπό Γερμανική κατοχή. Καθώς η εκδοχή του υπερβαίνει το πρότυπο καλώντας  εμμέσως τους συμπολίτες του να αντισταθούν στην ναζιστική λαίλαπα. Σε ένα θέατρο χωρίς θέρμανση, με συχνές διακοπές ρεύματος, γεμάτο χαφιέδες. “Για σκέψου”, λέει ο Σαμουήλ, “δυο ώρες όπου τα παιδιά των μισητών αντιπάλων θα παίξουν μαζί στην σανίδι και οι γονείς, οι αδελφοί τους θα είναι θεατές στην ρημαγμένη σκηνή”.

Η σύγχρονη Αντιγόνη μοιάζει να απηχεί ακριβώς τα σημερινά διακυβεύματα καθώς ξεφεύγει από τον περιορισμένο οικογενειακό κύκλο και θέτει θέματα εξουσίας. Όμως, ο Σαμουήλ πάσχει από ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας που τον καθηλώνει στο νοσοκομείο και ούτως επιφορτίζει τον Ζορζ να σκηνοθετήσει στην θέση του. Με αυτά τα δεδομένα ο Γάλλος αριστεριστής αφήνει γυναίκα με νεογέννητο παιδί και πετά στην καρδιά του Εμφύλιου, στην Βηρυτό. Εκεί, ακριβώς, καταλαβαίνει την αβυσσαλέα διαφορά του πολέμου με κεφαλαίο Π, τον παραλογισμό και την κτηνωδία του από τις νεολαιίστικες μικρό-συρράξεις που βίωνε ο ίδιος. Εκεί ανακαλύπτει έναν – έναν τους ερασιτέχνες ηθοποιούς που είχε στρατολογήσει ο Σαμ: Η Αντιγόνη ήταν Παλαιστίνια και σουνίτισα. Ο αρραβωνιαστικός, ο Αίμονας, Δρούζος. Χριστιανός μαρωνίτης (φαλαγγίτης), ο πατέρας του και βασιλιάς των Θηβών Αίμωνας. Φρουρός, ακόλουθος του Κρέοντα και Αγγελιοφόρος, τρεις σιίτες. Μια ηλικιωμένη ομόθρησκή τους η Ευρυδίκη, γυναίκα του Κρέοντα, καθολική Αρμένισσα η αδελφή της Αντιγόνης, Ισμήνη και Χαλδαία η παραμάνα.

Εξαιρετικός είναι τρόπος που ο Σαλαντόν παρουσιάζει τα πορτρέτα των πρωταγωνιστών, τον τρόπο σκέψης της κάθε αντιμαχόμενης θρησκευτικής ομάδας, την μενταλιτέ τους. Πως οι συμμαχίες αλλάζουν συνεχώς, τα διάφορα μορατόριουμ μεταξύ των εμπλεκόμενων αλλά και οι σκηνές πολέμου που μοιάζουν σαν να τις ζούμε εδώ και τώρα. Όσο  για τον «Τοίχο» του βιβλίου, αυτός δεν είναι άλλος από εκείνο τον αόρατο τοίχο που χτίζεται ανάμεσα στον ηθοποιό και τον θεατή, η δημιουργική «αυταπάτη» που απομονώνει νοητικά τους επί της σκηνής  ταξιδεύοντας τους στην χώρα των δρώμενων του έργου. Ένας ευφυής συμβολισμός του συγγραφέα, καθώς η συνεύρεση των σπαρασσόμενων μερών μέσω των ηθοποιών τους θα μπορούσε να ακυρώσει τα όπλα και δια του τέταρτου τοίχου της τέχνης να κερδίσει την ειρήνη. Ο Ζορζ κάνει έργο ζωής την παράσταση και ύστερα από αρκετές προσπάθειες στην εμπόλεμη χώρα και αφού έχει ορισθεί η πρεμιέρα, ο πρωταγωνιστής γίνεται αυτόπτης μάρτυρας του μακελειού στα παλαιστινιακά στρατόπεδα της Σάμπρα και Σατίλα.

Το Σεπτέμβρη του 1982, οι Φαλαγγίτες υπό την  πλήρη ανοχή των Ισραηλινών στρατιωτών σφάγιασαν περισσότερους από 1700 άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Οι καταγραφές του Σαλαντόν κόβουν την ανάσα. Ο «Τέταρτος Τοίχος» εκδόθηκε πρόσφατα για να τονίσει τα δεινά των πολέμων και των εμφυλίων στην Μέση Ανατολή.

[hr]

Info:

Σορζ Σαλαντόν, Ο τέταρτος τοίχος, Μετ: Λίνα Σιπητάνου, Εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας