Synonyms- το σώμα ως πεδίο σύγκρουσης διαφορετικών εθνικών ταυτοτήτων

Η ταινία του ισραηλινού σκηνοθέτη Nadav Lapid είναι ένα θαυμάσιο κινηματογραφικό ταξίδι που αναζητά το σημαινόμενο της εθνικής ταυτότητας.

| 22/10/2019

Ο Yoav είναι ένας νεαρός Ισραηλινός, που μετά την θητεία του στον στρατό, αποφασίζει να αποκηρύξει τα πάντα και να αναζητήσει την τύχη του στο Παρίσι. Η σύγκρουση διαφορετικών εθνικών ταυτοτήτων, η αποδόμηση του γαλλικού σωβινισμού από την μια και του ισραηλινού μιλιταρισμού από την άλλη, αποτελεί κεντρική θεματική αυτής της αυτοβιογραφικής ταινίας που κέρδισε την Χρυσή Άρκτο στο φετινό φεστιβάλ του Βερολίνου.

Ο ήρωας της ταινίας ξεκινά ένα υπαρξιακό ταξίδι, βασισμένος σε μια ιδέα την οποία κυνηγά έως το τέλος. Μεταμορφώνεται νοητικά, σωματικά και πνευματικά, και μάλιστα σε καθημερινή βάση, καθώς περπατά στους δρόμους του Παρισιού, μουρμουρίζοντας συνώνυμα λέξεων. Αυτή η διανοητική εργασία τον συγκρατεί από το να μην τρελαθεί από την μοναξιά, την αποξένωση, την αφαγία. Φαίνεται ότι η μητρόπολη του Παρισιού, η πόλη του φωτός αλλά και των δέκα εκατομμυρίων με τις ακραίες ταξικές αντιθέσεις, δεν είναι η λύση για το υπαρξιακό του τέλμα. Ο πρωταγωνιστής ίσως να υποφέρει από κάποιο μετατραυματικό στρες, ωστόσο είναι η ίδια η ζωή που του το προκαλεί και γι’ αυτό προσπαθεί να ξεφύγει από το παρελθόν του, αποκηρύσσοντας εβραϊκές λέξεις και ανακαλύπτοντας νέες, γαλλικές από ένα μικρό λεξικό το οποίο διαβάζει μανιωδώς. Την ίδια στιγμή, η ταυτότητα του είναι βαθιά εγγεγραμμένη στο σώμα του και αυτό φαίνεται παντού πάνω στο κορμί του. Ενδεχομένως γι’ αυτό προσπαθεί να το καταστρέψει ευθύς εξαρχής: πρώτα εκθέτοντάς το στην παγωνιά –εν είδει συμβολικού θανάτου– έπειτα μένοντας χωρίς τροφή και, τέλος, εκδίδοντάς το. Παρ’ όλες τις προσπάθειες, το σώμα του αρνείται να εξαφανιστεί και, ακριβώς τη στιγμή που το έχει ευτελίσει, περιέργως, αρχίζουν εβραϊκές λέξεις να βγαίνουν πάλι από το στόμα του.

Ο Yoav είναι ένα είδος περιπλανώμενου σχίσματος για τον θεατή και ο σκηνοθέτης δεν διστάζει να τον μετατρέψει σε μια παραβολή για τα επαναστατικά ιδεώδη της Γαλλικής Επανάστασης. Έτσι το παγωμένο του σώμα στην μπανιέρα μοιάζει με πίνακα του David σχετικά με τον θάνατο του Marat. Η μοναξιά του διακόπτεται πρόσκαιρα από την ύπαρξη ενός νεαρού ζευγαριού μεγαλοαστών, που μοιάζουν να διασκεδάζουν από τις όχι και τόσο ευχάριστες ιστορίες του Yoav από τον ισραηλινό στρατό. Στην πραγματικότητα, ο πρωταγωνιστής με τις επαναστατικές ιδέες και τα ηρωικά φαντάσματα μοιάζει ως ο κατάλληλος αντιπερισπασμός για την πεζή και βαρετή ζωή τους και αυτή η διαπίστωση έρχεται να εντείνει τους υπαρξιακούς του προβληματισμούς. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, καταρρέει η εξωραϊσμένη εικόνα για το Παρίσι του Διαφωτισμού, της ανεξιθρησκίας και του ορθολογισμού,  γιατί τελικά κυριαρχεί περισσότερο ο σωβινισμός, ο ταξικός διαχωρισμός, ο ρατσισμός και ο νεοφιλελευθερισμός.

Σκοπός του σκηνοθέτη ήταν «η δημιουργία μιας ταινίας πολύ σωματικής και ακατέργαστης, συμπαγούς και μερικές φορές ωμής, η οποία χρησιμεύει για να αναγεννηθούν ιδέες, να δημιουργηθεί χάος». Οι άβολες, βίαιες και «απολίτιστες» εκρήξεις  του Yoav σε σχέση με τον πιο εκλεπτυσμένο τρόπο του ζευγαριού προκαλούν πολλές φορές δυσφορία σε ένα δυτικό θεατή. Είναι επίσης αρκετά έντονη η αναφορά στο μιλιταριστικό προφίλ του Ισραήλ μέσα από την τραυματική επίδραση στον ψυχισμό του. Ωστόσο το σύνολο της ταινίας βασίζεται στην ερμηνευτική ικανότητα του πρωτοεμφανιζόμενου Tom Mercier, που όντας και ο ίδιος μετανάστης από το Ισραήλ αποπνέει αυθεντικότητα και ειλικρίνεια. Ο εύθραυστος ψυχισμός του Yoav που αποτελεί και επίκεντρο της ταινίας διαχέεται στις βόλτες από τα υποβαθμισμένα στα πλουσιοπάροχα διαμερίσματα του Παρισιού, σε εξουθενωτικές βόλτες σε μια απρόσωπη πόλη. Ξένος μεταξύ ξένων, συγκρούεται με τον καθωσπρεπισμό και το συναισθηματικό κενό των Γάλλων, αντιλαμβάνεται την ήττα όπως στην παιδική του ανάμνηση με τον μύθο του Αχιλλέα με τον Έκτορα.  Ακόμα και το γεγονός ότι εμπνέεται από την ελληνική μυθολογία στην παιδική του ηλικία και όχι από την Βίβλο, την «φυσική» επιλογή για ένα Ισραηλινό, υποδεικνύει την επιλογή ενός παρία μέσα στην ίδια του την χώρα. Αυτό το φωτεινό σημείο προκαλεί μια ανεπαίσθητη ρωγμή στην καθηλωτική επίδραση του εθνικού αφηγήματος στο συλλογικό ασυνείδητο.