Για όλους τους λόγους που μια ταινία σταματάει να ονομάζεται ταινία και μπορεί να αποκαλεστεί κινηματογραφική εμπειρία. Τέσσερις ταινίες που πράγματι έχουν αυτή την ιδιότητα.
Βλέπουμε τέντες, βλέπουμε και πάλι σωσίβια. Εντυπωσιακά πλάνα. Πιο εντυπωσιακά από όσο η ίδια η επαφή με τα αντικείμενα μελέτης προφανώς. Πόσοι από εμάς έχουμε ακουμπήσει ένα τέτοιο σωσίβιο; Πόσοι από εμάς έχουμε δει από απόσταση δυο μέτρων ένα πνιγμένο βρέφος; Δεν ξέρω κατά πόσο θα μας έκανε αυτή η επαφή εντύπωση ή θα μας προκαλούσε στην τελική ναυτία –μια υγιής αντίδραση μπρος στην βία του θανάτου-… Η τέχνη συχνά έχει μια εμμονή: θέτει το στυλ και την φόρμα πάνω από την ουσία. Κοινωνική, πολιτική, ψυχολογική, ηθική.
Το Φεστιβάλ Εθνογραφικού Κινηματογράφου της Αθήνας, που διοργανώνεται κάθε Νοέμβριο, προβάλλει τις καλύτερες εθνογραφικές ταινίες της παγκόσμιας παραγωγής, δηλαδή μικρού, μεσαίου και μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ ανθρωπολογικού ενδιαφέροντος, τα οποία προκύπτουν από την έρευνα επιστημόνων της οπτικής ανθρωπολογίας ή συγγενών κλάδων. Διοργανώνει, επίσης, q&a’s με τους σκηνοθέτες, ημερίδες με ακαδημαϊκούς και καταξιωμένους επαγγελματίες του χώρου, καθώς και εργαστήρια για φοιτητές της κοινωνικής ανθρωπολογίας και των άλλων κοινωνικών επιστημών.
Το όραμα του Bernstein και του Hitchcock, «German Concentration Camps Factual Survey» του 1945 με υλικό από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης των ναζί δεν έγινε ποτέ. Δεν του επετράπη να ολοκληρωθεί. «Ενοχλούσε πολιτικά», όπως λέει ο σκηνοθέτης. Χιλιόμετρα φιλμ έμειναν αναξιοποίητα ή αξιοποιημένα για άλλους λόγους. To ντοκιμαντέρ “Night will Fall” ερευνά το φιλμικό υλικό και τους λόγους των 70 χρόνων αποσιώπησης του από την συλλογική παγκόσμια συνείδηση.
Ήταν Αύγουστος του 1947 κοντά στα Χανιά όπου παρακρατικοί φασίστες του Παύλου Γύπαρη δολοφόνησαν με τον πιο φρικιαστικό τρόπο ως μάθημα «πατριωτισμού» τον ιερέα Νικόλα Αποστολάκη. Τον διαμέλισαν και τον πέταξαν στον γκρεμό. Λόγος; Ήταν μέλος του ΕΑΜ. Τα χώματα της Κρήτης, μοιάζουν να μην βρίσκουν ησυχία. Ο ντοκιμαντερίστας Κώστας Νταντινάκης, μιλάει για το χθες, το σήμερα, την λήθη και την Ιστορία, για τους “κακοποιούς οι οποίοι πολεμούσαν κατά διαταγήν του αρχηγού τους εναντίον όσων οραματίζονταν μια κοινωνία πολιτισμένη, για τους οπαδούς του συμφέροντος, της ιδιοτέλειας και της υποταγής” με αφορμή την ταινία του “Ο ελκόμενος επι κρημνού” που προβάλλεται στο 19ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
Το «4.1 miles», το προτεινόμενο για Όσκαρ μικρού μήκους ελληνικό ντοκιμαντέρ, με θέμα τους πρόσφυγες όφειλε να δομήσει μια άποψη, με περισσότερο σεβασμό, με περισσότερη ευθύνη, περισσότερη ειλικρίνεια. Ωστόσο, επέλεξε να προτάξει έναν ανώδυνο συμβιβασμό, έναν κούφιο «ανθρωπισμό» και δυστυχώς μια βραβευτική λογική τύπου «εφόσον πουλάει ο θάνατος, θάνατο θα δώσω». Η “χρήση” και “χρησιμοποίηση” του όλου προσφυγικού ζητήματος μεταφράζει την ανθρωπιά μας εν τέλει σε στατιστική, λόγω της δράσης της συνήθειας να βλέπουμε πτώματα, να βλέπουμε θάνατο, να βλέπουμε και να παρατηρούμε τον πόνο του άλλου, αποστασιοποιημένοι, μη κοινωνοί, παρατηρητές και όχι δρώντες.
Ο Νίκος Γραμματικός, εκμοντερνίζει την “Μήδεια” δίχως να παραποιεί. Την επαναφέρει ως κάτι το αυθεντικό, πρωτότυπο, κατανοητό και άξαφνα αναγκαίο. Δίνει στο αρχαίο τραγικό δράμα επίκαιρη λαϊκότητα, όπως προτάσσει ίσως και το πρωτότυπο κείμενο του Ευριπίδη. Η Μήδεια ξεπερνά τον μύθο και την διδασκαλία και αποτελεί, εκ νέου, πολιτική πράξη.
Ο Guzman παρατηρεί σιωπηρά, αξιοπρεπέστατα και με στοργή τον χρόνο, την φύση και την ζωτικότητα της ελπίδας μέσα από τα φτυάρια και τις ματιές των γυναικών που περιπλανώνται χρόνια τώρα στην έρημο Ατακάμα – εκεί που οι επιστήμονες αναζητούν την προέλευση του κόσμου – για να αναζητήσουν τους, εκτελεσμένους από τον φασισμό, αγαπημένους τους.
Με επιστολή του σε δημάρχους, ο Ουκρανός πρέσβης στην Ελλάδα απαιτεί να «λάβουν» μέτρα για να μην προβληθεί ρωσικό ντοκιμαντέρ για την Κριμαία. Ανάλογη απαίτηση είχε εκφράσει το καθεστώς του Κιέβου και στην Γαλλία.
Σε τούτο το σιωπηρό φιλμ, είσαι σίγουρος πως ακούς κραυγές. Κραυγές απελπισίας, ανησυχίας και θανάτου. Όχι μονάχα των προσφύγων, μα και της αδιάφορης συνείδησής μας.