To Yφαντό της Φιόναβαρ- Η παράδοση του fantasy σε νέα μορφή
Ένα τολκινικού ύφους κείμενο που έχει κάτι να προτείνει
O Kαναδός Guy Gavriel Kay δεν είναι άγνωστος στην χώρα μας, αφού πολλοί τον γνωρίσαμε από το δίτομο βυζαντινόμορφο fantasy έργο του Προς το Σαράντιον (εκδόσεις Anubis). Τώρα, ξανά από τις εκδόσεις Anubis, μας έρχεται η κλασσική, καθαρόαιμή fantasy τριλογία του, το Υφαντό της Φιόναβαρ (τα «Το Δέντρο του Καλοκαιριού», «Η Περιπλανώμενη Φλόγα» και το «Ο Σκοτεινός Δρόμος» είναι τα μέρη που την αποτελούν).
Το έργο αυτό, γραμμένο τη δεκαετία του 1980 κατά την διάρκεια της συνεργασίας του νομικού κατά τα άλλα Guy Gavriel Kay στο ίδρυμα Tolkien, αντηχεί το έργο του μεγάλου Βρετανού δασκάλου με παραπάνω από έναν τρόπους. Όχι μόνο οι θεματικές, η γραφή με την ιδιότυπη ονοματολογία, τις παρηχήσεις και τους ιδιαίτερους φθόγγους, αλλά και αυτοτελείς μορφές μεταφέρονται από την Μέση Γη στην Φιόναβαρ, τον πρώτο από τους κόσμους. Έτσι οι Ροχίμιρ γίνονται οι νομάδες κυνηγοί Νταλρέι, η Γκόντορ Μπρένιν ενώ ακόμα και ο κεντρικός μάγος, ο Λόριν ο Ασημόχλαινος αντηχεί μια, πιο ανθρώπινη και προσγειωμένη εκδοχή του Γκάνταλφ του Γκρίζου. Την ίδια στιγμή, ολόκληρες σκηνές από τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών (η πρώτη συνάντηση με τα ξωτικά) ή το Σιλμαρίλιον (ο έρωτας του Μπέρεν και της Λούθιεν) βρίσκουν, με πολλές αλλαγές και προσθαφαιρέσεις, τον δρόμο τους για το έργο του Kay.
Η επιρροή του Tolkien είναι κάτι παραπάνω από έκδυση λοιπόν. Αυτό βέβαια μπορεί να ειπωθεί για οποιοδήποτε high fantasy έργο που γράφτηκε μετά την δεκαετία του 1950 μέχρι τις μέρες μας . Και μάλιστα, ο Kay μελέτησε το έργο του σπουδαίου συγγραφέα στην Ευρώπη. Παρόλα αυτά, το To Yφαντό της Φιόναβαρ είναι κάτι πολύ παραπάνω από ένα ευφάνταστο αναμάσημα του τολκινικού corpus, παρόλο που αυτό θα αρκούσε για ένα όντως πετυχημένο (εμπορικά τουλάχιστον) έργο. Όχι. Το Yφαντό της Φιόναβαρ αποτελεί μια βαθιά κατανόηση των θεμάτων του high fantasy και μια απόπειρα, δειλή για κάποιους, σημαντική για κάποιους άλλους, να βρεθεί ένας νέος δρόμος για την ανάδειξη τους.
Με σύντομες, λελογισμένες βουτιές στο low fantasy, που τον ξεβγάζει μέχρι τον δικό μας κόσμο και ξαφνικές ανυψώσεις με κοσμικές ισορροπίες,ο Kay μας ταξιδεύει, μέσα από επιγεύσεις άλλων συγγραφέων όπως ο C. S. Lewis, σε ένα πολύχρωμο ψηφιδωτό, έναν κόσμο ζωντανής, κοινωνικής μαγείας και πολύπλοκων κοινωνικών σχέσεων στους οποίους δίνεται ο χώρος να αναπνεύσουν, εν μέσω κατακλυσμαίων γεγονότων και γρήγορης δράσης. Η γραφή του Kay αργεί να βρει τον βηματισμό της ανάμεσα τους και έτσι συχνά καταλήγει σε μια απόπειρα λυρισμού και έναν μελοδραματικό τόνο, ωστόσο όταν βρίσκει τον ρυθμό της, γίνεται κοφτή, άμεση, απέριττη και απολαυστική. Αυτή η ασυμφωνία μειώνεται όσο προχωρούν τα βιβλία και οι περιπέτειες των 5 ταξιδευτών του κόσμου μας στην Φιόναβαρ, τον Πρώτο από τους Κόσμους και το έργο εξελίσσεται σε ένα πραγματικό page turner, όχι μόνο από αγωνία για την συνέχεια, αλλά από πραγματική ευχαρίστηση εξερεύνησης του μαγικού αυτού κόσμου. Για τα παραπάνω οφείλεται σε μεγάλο βαθμό και η μετάφραση του Αυγουστίνου Τσιριμώκου.
Ταυτόχρονα, στο σχετικά λιτό πάνθεον της Φιόναβαρ συναντάμε και μια θαρραλέα προσπάθεια να απεικονιστεί η δυαδικότητα των ορμικών ταυτίσεων, με μια σχεδόν φροϊδική μεθοδικότητα. Υπάρχει η Ντέινα, η θεά-μητέρα που έχει στην κατοχή της δύναμης της αδυσώπητης δημιουργίας και υπάρχει και ο Mόρνιρ, ο θεός των μάγων, που διδάσκει την γνώση και απαιτεί για την προστασία του κάποιο ακριβό τίμημα. Κανείς από τους θεούς-γονείς δεν δημιούργησε τον κόσμο ή το Υφαντό. Αυτή ήταν δουλειά του Υφαντή (Weaver), της πατρικής θεότητας που όμως δεν επεμβαίνει πουθενά.
Είναι το λακανικό ζεύγος Μητέρας- Πραγματικού Πατέρα- Συμβολικού, με τον θεό-καταστροφέα Ράκοθ Μάουγκριμ (ο Ξηλώτής του Υφαντού) ως την φαντασίωση της καταστροφή (και την βασική κίνηση της πλοκής) που μας δίνει έναν σαφή οδικό χάρτη ανάγνωσης του high fantasy, μακριά από την αίγλη των μύθων την οποία χαιρόμαστε στον Tolkien . Αυτό τελικά καθιστά το Υφαντό της Φιόναβαρ ένα έργο ξεχωρίζει και όχι ένα έργο της σωρού από κάποιον επίδοξο συνεχιστή του μεγάλου Βρετανού, που αδυνατούσε όμως να κατανοήσει την σημασία του έργου του. Επιπλέον, το πως αξιοποιείται η μαγεία είναι κάτι πολύ ενδιαφέρον, αφού εδώ δεν είναι ούτε μια αφηρημένη έννοια ούτε μια αερολογία. Αντίθετα ταυτίζεται με την ζωή και για την χρήση της απαιτείται ένας έντονος δεσμός με κάποιον άλλο άνθρωπο, κάτι που αναμφισβήτητα αντηχεί άλλου είδους συνδέσεις, κοινωνικές και προσωπικές.
Ταυτόχρονα, όσον αφορά τους ήρωες της τριλογίας, όσο παράξενο και αν φαίνεται, είναι τελικά οι 5 πρωταγωνιστές που θέλουν τον περισσότερο χρόνο για να αναπτυχθούν και, τελικά, να επιτελέσουν τους ρόλους τους. Στο πρώτο βιβλίο είναι περισσότερο exprosition machines, τεχνάσματα για να αφηγηθούν οι κάτοικοι της Φιόναβαρ την Ιστορία και τις ιστορίες τους . Ανάμεσα σε αυτούς ξεχωρίζουν μορφές όπως ο πρίγκηπας Νταρμάιντ ή η δυναμική αλλά δύστροπη μεγάλη ιέρεια Τζάιελ. Και αργότερα όμως, η προσωπικότητα τους εξασθενίζει, προκειμένου τελικά να κρυφτεί πίσω από το μυθικό αρχέτυπο που καλείται ο καθένας τους να ενσαρκώσει προκειμένου να σταθούν επάξια ανάμεσα σε αυτές τις θρυλικές fantasy μορφές.
Το Υφαντό διαβάζεται μονορούφι, και οι τρεις τόμοι, και είναι κάτι που είναι δύσκολο να λείπει από μια βιβλιοθήκη ενός φίλου του fantasy. Σίγουρα δεν είναι ένα έργο που αγγίζει τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, όμως δεν χρειάζεται. Η πρόταση του Kay (και η μετέπειτα πορεία του) μπορεί να περηφανεύεται πως αξίζει μια δική της θέση στους ανάμεσα στις προτομές των συγγραφέων του φανταστικού.