Tomasz  Stańko- Η πολωνική μελαγχολία ήταν στο αίμα του

Τον θεωρούν, όπως έχουν γράψει και οι New York Times, «έναν από τους πιο αναγνωρισμένους μουσικούς στην Ευρώπη»- ένας θεσπέσιος τρομπετίστας γεννημένος το 1942 που άφησε τούτο τον μάταιο κόσμο πριν λίγες ημέρες στην ηλικία των 76 ετών. Ο Tomasz Stańko πρωτόπαιξε  μουσική στα τέλη του ’50 και την επόμενη δεκαετία συμμετείχε στο κουϊντέτο του Krzysztof Komeda, του ιδρυτή της σύγχρονης πολωνικής free jazz. Επηρεασμένος, αρχικά, από τον  Miles Davis  και τον Chet Baker γρήγορα στράφηκε στις ελευθεριακές αναζητήσεις του Ornette Coleman και του Don Cherry για να αποκτήσει μεγάλη φήμη όταν συναντήθηκε με τον ντράμερ Jack DeJohnette και τον μπασίστα Dave Holland.

Είχε πάνω από δέκα δίσκους στην ECM με την οποία κυκλοφορούσε τις τελευταίες δουλειές του όπως και το σχετικά πρόσφατό του, «Wisława», αφιερωμένο στην νομπελίστρια ποιήτρια της πατρίδας του Βισλάβα Συμπόρσκα αλλά εκείνο που τον έκανε γνωστό, εκείνο που τον καθιέρωσε στον κόσμο της σύγχρονης τζαζ ήταν το «Litania», το 1997,  φόρος τιμής στον μέντορά του Krzysztof Komeda, πιανίστα και συνθέτη μουσικής πολωνικών φιλμ εκ των οποίων αυτά του Ρόμαν Πολάνσκι κατέχουν περίοπτη θέση.

Τον χαρακτήρισαν σαν τον λευκό Ornette Coleman αλλά η μουσική του Stańko εξελίχθηκε θεαματικά κατά την διάρκεια των 70’s σε ένα πλούσιο μείγμα ρυθμών, αρμονιών και μελωδιών μέσα σε abstrait διαστάσεις. Μπορεί εκ πρώτης ακροάσεως η μουσική του να ακούγεται ατονάλ, όμως- όπως ισχυρίζεται και ο ίδιος-  δεν είναι. Σε ένα απολογισμό της δουλειά του, στα μέσα της δεκαετίας του ’90 σημείωνε πως η όλη πορεία του ήταν από το χάος στην τάξη, από την οργή στον λυρισμό.

Κατά  την διάρκεια των 80’s συνεργάζεται επί μακρόν με τον Cecil Taylor ενώ ηγείται αρκετών σχημάτων μεταξύ των οποίων και το COCX  όπου δημιουργεί και αναπτύσσει μετά- «Bitches Brew» ροκ ρυθμούς και free- lectronic όντας πρωτοπόρος του ηλέκτρο- ακουστικού στιλ . Ο ήχος του  Tomasz Stańko παραπέμπει στις ασπρόμαυρες ταινίες του Αντρέϊ Ταρκόβσκι, του Ρόμαν Πολάνσκι ή στον ρομαντισμό του  Arvo Pärt. Εμβληματικό είναι το πρώτο άλμπουμ που έγραψε για την ECM, το «Balladyna», με τον Tomasz Szukalski στο τενόρο/ σοπράνο σαξόφωνο, τον Dave Holland στο ακουστικό μπάσο και τον Φιλανδό Edward Vesala στα κρουστά- ένα μεγάλο βήμα μπροστά στο σώμα της δουλειάς του.

Τέλος, όσον αφορά την της καλλιτεχνική ελευθερία στην τότε, Πολωνία, ο  Tomasz Stańko δήλωσε, κάποτε σε έναν δημοσιογράφο πως, «προσωπικά δεν είχα σοβαρό πρόβλημα να ζω σε κομμουνιστική χώρα. Ίσως οι παλιότεροι μουσικοί να μην είχαν την ευκαιρία να παίζουν συχνά λάιβ, αλλά στα 1963 όλα άρχιζαν να βελτιώνονται. Με ενδιέφερε πολύ περισσότερο η ελευθερία της μουσικής του Ornette» ( Coleman).