W.S Burroughs - Ο ιός της αστείρευτου δημιουργικού

Η συζήτηση με τον φίλτατο Γιώργο- Ίκαρο Μπαμπασάκη για το βιβλίο του “W.S. Burroughs – Το Ιλιγγιώδες Καλειδοσκόπιο” (Εκδόσεις Κριτική), κινήθηκε στον τρόπο δημιουργίας ή, αν θέλετε, αναδημιουργίας του, για την εμβληματική, καλειδοσκοπική – την ιλιγγιώδη προσωπικότητα του Ουίλιαμ Σιούαρντ Μπάροουζ και πως αυτός έδρασε και επέδρασε στην τέχνη του 20^ου Αιώνα. Για το πώς επηρέασε πολλές μορφές τέχνης, πειραματίστηκε με διάφορες τεχνικές – για την φιλοσοφία του και τις ανατροπές που επέφερε. Θαμμένος κυριολεκτικά στις λέξεις και στα νοήματά τους έγραψε πολλά και άφησε πολλά από τα οποία οι μεταγενέστεροι ενσωμάτωσαν στις δουλειές τους. Ο Μπαμπασάκης μιμείται, ενίοτε, το ύφος του Μπάροουζ για να καταλάβουμε τον τρόπο έκφρασής του καθώς επιδιώκει μια βιογραφία που δεν θα ακολουθεί τυπικά μια ιστορική γραμμή αλλά θα εκθέτει με καλειδοσκοπικό τρόπο, όπως γράφει ο τίτλος, την πολυπράγμονα και πολυεπίπεδη δράση του αμερικανού συγγραφέα.    

Μίλησε μας για την ιδιαιτερότητα του Μπάροουζ σχετικά με τους άλλους δυο της ένδοξης τριανδρίας της Γενιάς Μπήτ – Άλλεν Γκίνσμπεργκ και Τζακ Κέρουακ.  

Παρά τα πολλά κοινά τους σημεία, ιδίως ως προς τον περιπετειώδη τρόπο ζωής, και παρά την μεγάλη αείζωη φιλία ανάμεσα στους τρεις, επρόκειτο για τρεις εντελώς διαφορετικές προσωπικότητες: ο Κέρουακ ήταν ο “αγνός και ανεξέλεγκτος” βέρος Αμερικανός, προσκολλημένος στη λαϊκή παράδοση, ο δουλευταράς και χειρώνακτας, που του άρεσε να σουλατσάρει φορώντας μπλουτζίν και χοντρά καρό πουκάμισα, σαν κι αυτά των ξυλουργών. Εξέφρασε κυρίως την πρώτη μεταπολεμική γενιά, τη γενιά της δεκαετίας του 1950, με την τζαζ, τα μεγάλα αμάξια, τα νουάρ μυθιστορήματα, το μπέιζμπολ, τους οικογενειακούς δεσμούς. Ο Γκίνσμπεργκ ήταν το πνεύμα της δεκαετίας του 1960, με τα μακριά μαλλιά και τα γένια και τον ακραίο ακτιβισμό, τον πείσμονα διεθνισμό, την μεγαλόπνοη ποίηση στο στυλ του Μπλέικ και του Ουίτμαν. Ο Μπάροουζ ήταν ο κατ᾽ εξοχήν “Ευρωπαίος” Αμερικανός, με τον μεσοπολεμικό κοσμοπολιτισμό του, τις σπουδές στη Βιέννη, τα ραμμένα κοστούμια του, το ενδιαφέρον του για την επιστήμη αλλά και την επιστημονική φαντασία, τους αδιάκοπους πειραματισμούς του που ανανέωναν το εξεγερσιακό πνεύμα του Ντανταϊσμού, και με το νου στραμμένο συνεχώς στο μέλλον και στο διάστημα. Ο Μπάροουζ προλογίζει, με τον βίο και το έργο του, τον Εικοστό Πρώτο αιώνα.

Πες μας για τις τεχνικές του cut up και του fold in και πόσο ο Μπάροουζ τις προχώρησε παραπέρα πειραματιζόμενος.

Ουσιαστικά, έχουμε να κάνουμε με επαναφορά των τεχνικών που επινόησαν οι εικαστικοί του Ντανταϊσμού. Το cut-up και το fold-in είναι μια εξέλιξη του κολλάζ, της επικόλλησης, της σύνθεσης διαφορετικών στυλ σε ένα ενιαίο νέο έργο. Στην ποίηση, μια παρόμοια τεχνική χρησιμοποιεί ο Τ. Σ. Έλιοτ στην περιλάλητη Έρημη Χώρα. Ο Μπάροουζ πειραματίστηκε πολύ με το ψαλίδι, με την κάμερα (φωτογραφική και κινηματογραφική), και με το μαγνητόφωνο, που τα θεωρούσε εξίσου σημαντικά εργαλεία μαζί με τη γραφομηχανή. Ακόμα και στα ημερολόγια του χρησιμοποιούσε κομμάτια κομμένα με ψαλίδι από περιοδικά, εφημερίδες, λογοτεχνικά έργα. Στη δεκαετία του 1960, συνέθεσε ολόκληρα μυθιστορήματα χρησιμοποιώντας αυτή τη μέθοδο, μυθιστορήματα πειραματικά, που ο αναγνώστης οφείλει να αποκρυπτογραφήσει απολαμβάνοντάς τα, και να τα απολαύσει αποκρυπτογραφώντας τα. Αργότερα, πιο ώριμα, συνέθεσε την μεγάλη του τριλογία (Οι Πόλεις της Κόκκινης Νύχτας, Ο Τόπος των Νεκρών Δρόμων, και Δυτικές Χώρες) ενσωματώνοντας την τεχνική του cut-up και του fold-in σε πιο στέρεες και στρωτές αφηγηματικές ενότητες. Κατά τη γνώμη μου, το κορυφαίο του μυθιστόρημα είναι ο Τόπος των Νεκρών Δρόμων, όπου η διαλεκτική ανάμεσα στον πειραματισμό και στην στρωτή, ρέουσα αφήγηση και δομή φτάνει σε ένα συναρπαστικό αποτέλεσμα.

«Η γλώσσα είναι ένας ιός από το διάστημα»;

Είναι μια πολύ όμορφη φράση, σαν έκλαμψη και απόφθεγμα μαζί, που, βέβαια, δεν έχει πρακτική ισχύ. Η γλώσσα είναι γήινη και ανθρώπινη. Η γλώσσα είναι το όχημα για την συνεννόηση και για την ανάπτυξη και έκθεση της σκέψης. Φυσικά, η γλώσσα είναι και εφαλτήριο δράσης.

Εκλεκτικές συγγένειες Μπάροουζ και Γκι Ντεμπόρ;

Και οι δύο ασχολήθηκαν πολύ με την κριτική στα συστήματα ελέγχου και τους μηχανισμούς της εξουσίας. Ο Μπάροουζ πάντα με λογοτεχνικές βλέψεις, ο Ντεμπόρ με θεωρητικές και πρακτικές. Ο Μπάροουζ μιλούσε για το “στούντιο της πραγματικότητας”, ο Ντεμπόρ για την “κοινωνία του θεάματος”. Η μέθοδος του cut-up έχει πολλά κοινά με την μέθοδο της μεταστροφής (détournement) που επινόησε ο Ντεμπόρ. Επίσης, τόσο ο Μπάροουζ όσο και ο Ντεμπόρ πειραματίστηκαν με σχεδόν όλα τα καλλιτεχνικά μέσα: με τη γραφή, με τα εικαστικά, με τον κινηματογράφο, με τις ηχογραφήσεις σε μαγνητόφωνο. Είχαν και έναν κοινό φίλο, έναν πολύ ενδιαφέροντα Σκοτσέζο συγγραφέα και φιλόσοφο, τον Αλεξάντερ Τρόκκι [Alexander Trocchi], ο οποίος ήταν η μοναδική προσωπικότητα που έδρασε στους κόλπους και της Γενιάς Μπητ [Beat Generation] και της Καταστασιακής Διεθνούς [Internationale Situationniste].

Σε ποιο από τα καλλιτεχνικά μέσα που πειραματίσθηκε ο Μπάροουζ άφησε τις ουσιαστικότερες παρακαταθήκες;

Η απάντηση είναι η εξής: σε όλα! Στη λογοτεχνία, το λεγόμενο κυβερνοπάνκ εμπνέεται πολύ από τα πειράματα του Μπάροουζ. Στα εικαστικά, έχουμε ρεύματα και μεμονωμένους καλλιτέχνες που πίνουν νερό στο όνομα του Μπάροουζ. Στη μουσική, πολλά συγκροτήματα μελοποιούν κομμάτια του Μπάροουζ, και ο μεγάλος Μπιλ Λάσγουελ [Bill Laswel] έχει κάνει δύο άλμπουμ βασισμένα σε κείμενα και σε απαγγελίες του Μπάροουζ. Η Λώρυ Άντερσον είναι ρητά επηρεασμένη από τον Μπάροουζ. Στον κινηματογράφο, ο Γκας Βαν Σαντ, και πολλοί άλλοι, επηρεάστηκαν από τον Μπάροουζ και συνεργάστηκαν μαζί του. Πολλά ενδιαφέροντα videoclip εμπνέονται από τα κινηματογραφικά πειράματα του Μπάροουζ.

Γιατί ο «Μπάροουζ είναι ο Παππούς Όλων Μας» κατά την Πάτι Σμιθ – τόσο πολύ επηρέασε το αυθεντικό αμερικάνικο ροκ;

Ναι, σαφώς. Ο Μπάροουζ, και με το έργο αλλά και με το στυλ ζωής του, τον χαρακτήρα, την προσωπικότητά του, έχει επηρεάσει σχεδόν όλους τους πρωταγωνιστές της προωθημένης ροκ σκηνής. Οφείλουμε να πούμε ότι ήταν ένας μειλίχιος άνθρωπος, παρά τις φήμες, και πολύ ανοιχτός. Έκανε παρέα με τον Μικ Τζάγκερ και την Ντέμπι Χάρι, με την Πάτι Σμιθ και τον Λου Ριντ.

Διαβάζοντας στο βιβλίο την ρήση του Μπάροουζ πως η «αριστοτελική δομή είναι μια από τις μεγαλύτερες τροχοπέδες του δυτικού πολιτισμού» καταλαβαίνουμε και από την ανάλυση πως ο δημιουργός κριτικάρει τον λογικοφανή τρόπο σκέψης, αυτόν που επικράτησε στην «πολιτισμένη Δύση» αφήνοντας έξω κάθε είδους συναισθηματική αντίδραση στο όνομα της «προόδου» και της μαθηματικής κυριαρχίας.

Πράγματι. Ο Μπάροουζ επηρεάστηκε πολύ από τη μελέτη ενός πολύ ιδιαίτερου μεταφιλοσοφικού βιβλίου. Πρόκειται για το Science and Sanity του Alfred von Korzybski, όπου αμφισβητείται η αριστοτελική λογική. Στο βιβλίο αυτό συναντάμε την περίφημη ρήση “A map is not the territory” (“Ο χάρτης δεν είναι η επικράτεια”), μια θέση που επηρέασε επίσης τον Ρενέ Μαγκρίτ, τον Χόρχε Λουίς Μπόρχες, και τον Μισέλ Ουελμπέκ. Ο Μπάροουζ θεώρησε ότι τα συστήματα ελέγχου και οι μηχανισμοί της εξουσίας βασίζονται στην αριστοτελική λογική, και συνεπώς επιχείρησε να την αποδομήσει.

Γράφοντας για τον Μπάροουζ δεν ασχολήθηκες με την  ομοφυλοφιλία του και την χρήση ναρκωτικών.

Ναι, αλήθεια είναι. Προτίμησα να επιμείνω στον Μπάροουζ ως δημιουργό πειραματικών έργων, ως έναν σημαντικό ανανεωτή των πρωτοποριών. Το βιβλίο μου δεν είναι μια γραμμική βιογραφία του Μπάροουζ αλλά ένα καλειδοσκόπιο προορισμένο να εξοικειώσει τον αναγνώστη με τα όσα επιχείρησε, και πέτυχε, να κάνει αυτός ο πολύτροπος και πολυσχιδής δημιουργός στη λογοτεχνία, τον κινηματογράφο, τα εικαστικά.

Γιατί σε έλκουν τόσο — αν κρίνουμε και από τις άλλες δουλειές σου — οι μεταιχμιακοί δημιουργοί;

Γιατί είναι πολύ πιο ενδιαφέροντες, κατ᾽ εμέ, από τους (σημαντικούς κατά τα άλλα) συμβατικούς δημιουργούς. Το ότι θέλησαν να διευρύνουν τα όρια της τέχνης τους, το ότι έζησαν πειραματιζόμενοι διαρκώς, το ότι ουσιαστικά ανακάτεψαν την τράπουλα της τέχνης και πάλι, και τελικά άλλαξαν τους κανόνες του παιχνιδιού, τους κάνει πολύ ελκυστικούς. Τηρουμένων εκατοντάδων αναλογιών, υπάρχουν σημεία τους με τα οποία ταυτίζομαι. Είναι, ενίοτε, χαριτωμένο να αυτοβιογραφείσαι μέσω άλλων.

Πόσο εύκολο  είναι να γράφει κανείς «βιογραφία» για μια  πολυσχιδή  και εκρηκτική προσωπικότητα όπως αυτή του Μπάροουζ και να μην κινδυνεύει να κάνει μια αγιογραφία του;

Εύκολο είναι, απ᾽ την στιγμή που θα μελετήσεις σε βάθος και παρατεταμένα μια τέτοια εκρηκτική προσωπικότητα, και θα αρχίσεις να γράφεις γι᾽ αυτήν συνδυάζοντας τα στοιχεία και το υλικό που διαθέτεις με τα στοιχεία και το υλικό που συλλέγεις σχετικά με άλλες τέτοιες εκρηκτικές προσωπικότητες. Στην περίπτωση του βιβλίου μου για τον Μπάροουζ, μιμήθηκα σε αρκετές σελίδες το στυλ και τις μεθόδους του, ώστε να αντιληφθεί καλύτερα ο αναγνώστης την προσφορά του Μπάροουζ. Προσπάθησα, επίσης, να καταγράψω τις επιρροές που δέχτηκε ο Μπάροουζ όσο και αυτές που άσκησε. Δεν μου αρέσουν οι λεγόμενες “αγιογραφίες”, συνήθως είναι μονόπλευρες και δεν απλώνουν στις σελίδες τον πλούτο και την προσφορά μιας σημαντικής φυσιογνωμίας.

*Φωτογραφία του συγγραφέα: Μαρίλη Ζάρκου