Zone of Interest / Ζώνη Ενδιαφέροντος του Jonathan Glazer

| 16/12/2023

Μετά το Άουσβιτς δεν θα έπρεπε να αντέχουμε να βλέπουμε ούτε να μυρίζουμε λουλούδια…

και ο Jonathan Glazer κατασκευάζει οπτικά το πιο ουσιαστικό καλλιτεχνικό έργο φρίκης.

 

Έφτασε, λοιπόν, η χρονική στιγμή να δούμε ένα καλλιτεχνικό έργο που μας υποχρεώνει να αξιολογούμε στον 21ο αιώνα:

Τι πραγματικά είναι ο ναζισμός,

Τι πραγματικά είναι η μαζική ψυχολογία του φασισμού,

Τι πραγματικά σε κάνει φασίστα,

Τι είναι αισθητικοποιημένη εικόνα της βίας, τι είναι δέος, τι είναι επιβολή,

Τι είναι λευκότητα, τι είναι ομορφιά, τι είναι bon viver, τι είναι ευαισθησία, τι είναι ανθρώπινες σχέσεις, τι είναι ενσυναίσθηση, τι είναι η απουσία της,

Τι σχέση έχει ο φασισμός με τον καπιταλισμό και με όλες τις εμπεδωμένες αντιλήψεις στον δυτικό πολιτισμό που πάει πίσω στις χιλιετίες,

Τι είναι φορντισμός και τι τευλορισμός, τι είναι βιομηχανική αλυσίδα παραγωγής και ο βιομηχανικός καταμερισμός εργασίας του καπιταλισμού και τι είναι αυτά όταν συνδέονται με την παραγωγή του μαζικού θανάτου,

Τι είναι δηλαδή ο καπιταλισμός,

Τι είναι οι εταιρίες του, οι τεχνολογίες τους και οι επιστήμες ως εργαλείο θανάτωσης,

Τι είναι το κράτος του,

Τι είναι τεχνοκρατική πολιτική,

Τι είναι φυσικό, τι είναι κανονικοποιημένο, τι είναι φυσιολογικοποιημένο,

Τι είναι πλήρη απώλεια ηθικών αναστολών,

Τι σημαίνει κοινωνική συνήθεια και κοινωνική απάθεια,

Τι είναι γραφειοκρατική συμπεριφορά υπαλλήλων – εκτελεστών,

Τι σημαίνει άνωθεν εντολή,

Τι σημαίνει το «εντολές εκτελούσα»,

Τι είναι ο εντολέας και τι ο εντολοδόχος,

Τι σημαίνει «εγώ την δουλειά μου κάνω»,

Τι σημαίνει υποκριτική ενοχή,

Τι είναι να γνωρίζω ότι παράγεται μαζικός θάνατος σε φούρνους και να ακούω παραδίπλα πυροβολισμούς από εκτελέσεις κι εγώ να νιώθω «εντάξει» που από αυτό το γεγονός κερδίζω λιγάκι μισθό, να έχω ένα σπιτάκι, μια κανονική οικογένεια, και κάποια τσάμπα ρούχα, κρατική προσφορά από πλιάτσικο σε απανθρακωμένους ανθρώπους του ολοκαυτώματος, δηλαδή να ζω «ασφαλής» στη δική μου ζώνη ενδιαφέροντος,

Τι είναι η ηθική στάση «εντάξει, δεν μ’ αγγίζει άμεσα»,

Τι είναι να νιώθω προνομιούχος από την απώλεια της ζωής των υπολοίπων ανθρώπων,

Τι είναι ιεραρχική δομή της βαρβαρότητας μέσα σε μια ολόκληρη κοινωνία,

Τι σημαίνει ότι δεν μπορούμε να διακρίνουμε τις ομοιότητες του Ρούντολφ Ες, του Χίτλερ, του Άιχμαν με το κάθε αποικιοκρατικό και ιμπεριαλιστικό καθίκι του σήμερα που πίνει αίμα, που εκτελεί το σώμα της ανθρωπότητας επανειλημμένα και αντί για σβάστικες σαλπίζει φιλελεύθερες προπαγάνδες,

Τι είναι η μαζική αδιαφορία μπρος στα πιο μαζικά εγκλήματα…

Και κυρίως γιατί.

 

Ο διοικητής του στρατοπέδου του Άουσβιτς, Ρούντολφ Ες, ζει με την οικογένεια του όσο πιο ανέμελα και ευχάριστα στο εξοχικό του σπίτι με πισίνα και κήπους κολλημένο πάνω σε έναν από τους τοίχους του στρατοπέδου συγκέντρωσης, εργασίας και εξόντωσης. Οι πυροβολισμοί και οι καμινάδες που βγάζουν τον καπνό των 3.000.000+ εκτελεσμένων είναι άλλη μια αναγκαία στατιστική. Είναι ένα κάποιο τιμολόγιο που πρέπει να κοπεί.

Με τα δυτικά μάτια μας εγκλωβισμένα και με τη δυτική συνείδησή μας σε αδιάκοπο σφυροκόπημα, ο Glazer, έχοντας σε πλήρη δημιουργικό έλεγχο ό,τι πιο σύγχρονο καλλιτεχνικά και αισθητικά (από την εικόνα, στον ήχο και στους εικαστικούς πειραματισμούς) παράγει ένα συγκλονιστικά ριζοσπαστικό έργο στο οποίο ο Μπρέχτ θα σηκωνόταν όρθιος και θα καταχειροκροτούσε που η θεωρητική του συμβολή έπιασε πραγματικά τόπο και που σε συνδυασμό με το περιεχόμενο μπορεί να παράξει το πιο δυνατό αισθητικό γεγονός ως πολιτική πράξη. Το εργαλείο που λέγεται κάμερα και σινεμά καταφέρνει πολλά όταν βρίσκεται στα χέρια όσων έχουν θάρρος, δηλαδή πολιτική και καλλιτεχνική στόχευση και υπόσταση.

 

Το Zone of Interest είναι μια ταινία φιλοσοφική, κοινωνιολογική, ψυχολογική με την ουσία αυτών των εννοιών:

Όχι γιατί αυτές αποτελούν θέμα της πλοκής,

Όχι γιατί τεράστια ζητήματα της παγκόσμιας ιστορίας είναι μέρος της θεματικής του και που ενίοτε τελικά τα υποτιμούν εντέχνως και τα μετατρέπουν σε θέαμα (όπως το συμβατικό Oppenheimer που αναλώνεται για 3 ώρες στο να κατασκευάσει εν τέλει και πάλι αμερικάνους ήρωες…),

Αλλά γιατί είναι ένα από τα πιο ολοκληρωμένα και συγκροτημένα φιλοσοφικά, κοινωνιολογικά και ψυχολογικά μελετήματα της μεγαλύτερης φρίκης, κτηνωδίας και βαναυσότητας της ανθρωπότητας μέσω της δύναμης του κινηματογραφικού μέσου.

Ένα από τα πιο επείγοντα έργα τέχνης.

Γιατί ο Βάλτερ Μπένγιαμιν, η Χάνα Άρεντ, ο Βίλχελμ Ράιχ, ο Έρικ Φρόμ, ο Ένζο Τραβέρσο και κάθε μελετητής του ναζισμού ως σήμερα βρίσκουν την κινηματογραφική τους σύνοψη.

Η ταινία οπτικοποιεί με τον πιο αποστασιοποιημένο τρόπο και ακριβώς γι’ αυτό με τον πιο συγκλονιστικό -για να βρούμε τον απαραίτητο χρόνο ως θεατές να βάλουμε το μυαλό μας σε σκέψεις και τη συνείδησή μας σε αξιακές αμφισβητήσεις-, να μην ξανακρυφτούμε πίσω από κοινωνικές ενοχές και κοινωνικές συνήθειες και να γίνει μια συζήτηση εδώ και τώρα πάνω στην ίδια μας την αντίληψη και την στάση μας στην καθημερινή ζωή που περιτριγυρίζεται από βία και θάνατο.

 

Να το πω αλλιώς.

Δεν είναι ακόμη μια ταινία.

Είναι ένα έργο τέχνης που μακάρι να μην υπήρχαν τα Άουσβιτς, οι Χιροσίμες και οι Γάζες ώστε να μην υπάρχει κι αυτό.

Μακάρι να βλέπαμε λουλούδια και να τα μυρίζαμε ευτυχισμένοι.

Αλλά αν ξέραμε ότι μεγαλώνουν από τις στάχτες βασανισμένων και εκτελεσμένων συνανθρώπων μας η λέξη φρίκη θα ήταν η πρώτη που θα λέγαμε καθημερινά.

Δεν είναι ταινία. Είναι μάθημα.

Καθώς έγκειται ακριβώς στην βαθιά επίγνωση ότι όλα τούτα, ότι όλη η βαρβαρότητα των κοινωνικών συστημάτων του εκμεταλλευτικού πολιτισμού που γέννησε γενοκτονίες όχι ως εξαίρεση αλλά ως καθημερινότητα, μοιάζει τόσο φυσική, τόσο φυσιολογική, τόσο κανονική.

 

Για την ιστορία:

Ο Ρούντολφ Ες κρεμάστηκε μετά από δίκη μέσα στο Άουσβιτς.

Η ιδεολογία του ακόμη.

Ο Χρήστος Σκυλλάκος είναι κριτικός και θεωρητικός κινηματογράφου, φωτογράφος, εικαστικός, επιμελητής εκδόσεων και εισηγητής σεμιναρίων θεωρίας & ιστορίας κινηματογράφου. Αντιπρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου (ΠΕΚΚ) και μέλος της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Κριτικών Κινηματογράφου (FIPRESCI) και του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδας (ΕΕΤΕ). Γεννημένος το 1984 σπούδασε Νομική.