Οι πολιτικές δολοφονίες του Εμφυλίου (Β' Μέρος)

Η δολοφονία του Χρήστου Λαδά τον Μάη του 1948

Την περίοδο του Εμφυλίου δύο πολιτικές δολοφονίες ηγετικών στελεχών των αντίπαλων στρατοπέδων συγκλόνισαν τη χώρα, πυροδοτώντας το υπάρχον κλίμα τρόμου και αυξάνοντας την αιματηρή λίστα των νεκρών. Το ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ, Γιάννης Ζεβγός και ο υπουργός Δικαιοσύνης, Χρήστος Λαδάς, δολοφονήθηκαν, το 1947 και 1948 αντίστοιχα, κατόπιν προμελετημένου σχεδίου, στο φως της ημέρας, ενώ οι δράστες των επιθέσεων συνελήφθησαν. Το κουβάρι των αποκαλύψεων ξετυλίχθηκε τις ημέρες που ακολούθησαν, φέρνοντας στο φως κρυφούς σχεδιασμούς των αντιτιθέμενων, που συνδέονταν με τη διεξαγωγή των πολεμικών επιχειρήσεων στα πεδία των μαχών, αλλά και τη συνολικότερη πολιτική που ακολουθούσαν με στόχο την ολοκληρωτική επικράτηση έναντι του αντιπάλου.

Σε προηγούμενο άρθρο μας παρουσιάσαμε τη δολοφονία του Γιάννη Ζεβγού και το μεταδεκεμβριανό καθεστώς, μέσα στο πλαίσιο του οποίου εντάχθηκε. Σε αυτό θα καταγράψουμε τη δολοφονία του υπουργού Δικαιοσύνης, Χρήστου Λαδά, το 1948.

Η δολοφονία του Χ. Λαδά

Από το φθινόπωρο του 1947, ο εμφύλιος πόλεμος άρχισε να κλιμακώνεται, περνώντας σε μια νέα, ανώτερη φάση. Στο πολιτικό σκηνικό μια σειρά γεγονότων επέτρεψαν το πέρασμα σε μια πιο ολοκληρωτική και αποφασιστική μορφή πολέμου: Η κατάρρευση της κυβέρνησης Μάξιμου (Σεπτέμβριος 1947), υπό την πίεση και του αμερικανικού παράγοντα, η συγκρότηση κυβέρνησης του Κέντρου, υπό τον Θεμιστοκλή Σοφούλη και η απόφαση για συρρίκνωση της «νομιμότητας» στο ελάχιστο (αλλεπάλληλες νομοθετικές και διοικητικές πράξεις έθεταν εκτός νόμου τις τελευταίες νόμιμες οργανώσεις, απαγορεύτηκε η κυκλοφορία του Ριζοσπάστη και της Ελεύθερης Ελλάδας). Από την άλλη πλευρά, καθοριστική ήταν η απόφαση του ΚΚΕ (3 Ολομέλεια, 11-12/9/1947) για ανατροπή της προηγούμενης πολιτικής αμφιταλάντευσης μεταξύ νόμιμης και παράνομης δράσης και η αντικατάσταση της από την πολιτική συνολικής ένοπλης ρήξης με το καθεστώς.

Ταυτόχρονα τα στρατόπεδα των εμπολέμων είχαν προσδιοριστεί με σαφήνεια, τόσο πολιτικά όσο και πληθυσμιακά – γεωγραφικά. Ενώ και στο διπλωματικό επίπεδο το τοπίο είχε ξεκαθαρίσει: με την ολόπλευρη στράτευση των ΗΠΑ στο πλευρό των κυβερνητικών δυνάμεων και την στήριξη της ΕΣΣΔ στον ΔΣΕ. Ο στρατιωτικός εφοδιασμός και η υλική βοήθεια έρεαν προς τις δυο πλευρές, αν και εξαιρετικά δυσανάλογα.

Στα τέλη του 1947, τρία σημαντικά γεγονότα έκαναν σαφές ότι οι εναλλακτικές λύσεις είχαν παραγκωνιστεί και οι ηγεσίες των δύο στρατοπέδων επιδίωκαν ένα μόνο πράγμα, τη στρατιωτική επικράτηση: Η ανακήρυξη Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης από το ΚΚΕ (3 Δεκεμβρίου 1947), με πρόεδρο τον στρατηγό Μάρκο Βαφειάδη, και στόχους την απελευθέρωση της χώρας από το ζυγό των ξένων ιμπεριαλιστών και των οργάνων τους και τη διακυβέρνηση της σε δημοκρατικές και λαϊκές βάσεις. Επίσης η προσπάθεια για κατάληψη της Κόνιτσας (που συνδέθηκε με τη διακήρυξη της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης), που αποκρούστηκε επιτυχώς από τον κυβερνητικό στρατό, αναδεικνύοντας ότι το κυβερνητικό στρατόπεδο βρισκόταν σε φάση ανασυγκρότησης. Ανασυγκρότηση που επισφραγίστηκε και με το νόμο 509/1947, που απαγόρευε και τυπικά το ΚΚΕ.

Ο νόμος 509/1947, που εισηγήθηκε ο υπουργός Δικαιοσύνης Χ. Λαδάς, προέβλεπε τη διάλυση των οργανώσεων ΕΑΜ, ΚΚΕ και Εθνική Αλληλεγγύη και το κλείσιμο των γραφείων τους, καθώς «ενεργούν κατά της ακεραιότητας της χώρας». Επίσης επισείονταν βαριές ποινές (ισόβια και θανατική ποινή) για όσους προσπαθούσαν «δια βίαιων μέσων την ανατροπή του πολιτεύματος ή την απόσπασιν μέρους εκ του όλου της επικράτειας». Απαγορεύονταν οι συγκεντρώσεις όσων προπαγάνδιζαν τις παραπάνω ιδέες ή πρακτικές και η δημοσιοποίηση – διάδοσή τους από τον Τύπο. Οι δημόσιοι υπάλληλοι, οι στρατιωτικοί και οι άνδρες των Σωμάτων Ασφαλείας που «προπαγανδίζουν κομμουνιστικάς αρχάς» απολύονταν οριστικά από την υπηρεσία τους. Τα οριζόμενα από τον παρόντα νόμο αδικήματα εκδικάζονταν κατά τις διατάξεις του Γ΄ Ψηφίσματος και οι ποινές επιβάλλονταν από στρατοδικεία. i

Η ενίσχυση του νομικού οπλοστασίου, συνοδεύτηκε από αύξηση των συλλήψεων και των καταδικαστικών αποφάσεων εναντίον των οπαδών της Αριστεράς. Έτσι, το πρώτο εξάμηνο του 1948 οι καταδικασμένοι από έκτακτα στρατοδικεία έφτασαν τους 1.547, ενώ οι καταδικασμένοι από κακουργιοδικεία τους 231. Οι αριθμοί είναι υπερδιπλάσιοι από τους αντίστοιχους του προηγούμενο χρόνου: Το 1947 καταδικάστηκαν 688 πολίτες από έκτακτα στρατοδικεία και 79 από κακουργιοδικεία. Ενώ το 1946 καταδικάστηκαν σε θάνατο από έκτακτα στρατοδικεία 116 πολίτες, και από κακουργιοδικεία δεν καταδικάστηκε κανείς. ii

Μέσα σε αυτό το κλίμα, το πρωί της πρωτομαγιάς του 1948 μια ισχυρή έκρηξη ακούστηκε έξω από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στην πλατεία Καρύτση. Το υπηρεσιακό αμάξι του υπουργού Δικαιοσύνης Χρήστου Λαδά μόλις είχε δεχθεί επίθεση με χειροβομβίδα Μιλς. Το πίσω κρύσταλλο της μαύρης Μπιούικ είχε γίνει θρύψαλα και ο υπουργός κείτονταν αιμόφυρτος. Ο δράστης της επίθεσης, ένας νεαρός με στολή σμηνία, τράπηκε αμέσως σε φυγή, αλλά καταδιώχθηκε από τον σοφέρ, Σταύρο Μενουδάκη, και τον ακόλουθο του υπουργού, Σπύρο Αγγέλου. Στη διάρκεια της καταδίωξης ο δράστης τραυματίστηκε στην πλάτη από σφαίρες και στην προσπάθειά του να ξεφύγει έριξε δύο ακόμα χειροβομβίδες, εκ των οποίων εξερράγη η μία, σκοτώνοντας τον αστυφύλακα Αθανάσιο Πινακούλια και τραυματίζοντας τον ίδιο και άλλους τρεις αστυφύλακες.

Τελικά συνελήφθη και μεταφέρθηκε στο σταθμό των πρώτων βοηθειών και στη συνέχεια στο Ιπποκράτειο. Παράλληλα ο 57χρονος υπουργός οδηγούνταν με ταξί στο νοσοκομείο, όπου θα ξεψυχούσε 13 ώρες αργότερα, βαριά τραυματισμένος στη νεφρική χώρα και στο τριχωτό της κεφαλής.

Ποιος ήταν ο Χρήστος Λαδάς;

Γεννήθηκε στην Καλλιθέα το 1891 και σπούδασε στη Νομική Σχολή Αθηνών. Διορίστηκε δικηγόρος στο Πρωτοδικείο Αθηνών το 1912 και επτά χρόνια αργότερα στον Άρειο Πάγο. Το 1925 – 1926 ήταν συνήγορος υπεράσπισης των διωκόμενων στελεχών του ΚΚΕ, που είχαν παραπεμφθεί σε δίκη με την κατηγορία της έσχατης προδοσίας, εξαιτίας της θέσης του κόμματος για τη Μακεδονία. Εντάχθηκε στο κόμμα των Φιλελευθέρων, με το οποίο εκλέχθηκε επανειλημμένα βουλευτής (1926, 1928, 1932, 1936). Διετέλεσε υφυπουργός Συγκοινωνιών το 1930 – ’32 στην κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου. Στις πρώτες εκλογές μετά την απελευθέρωση το 1946 επανεκλέχθηκε, αναλαμβάνοντας το υπουργείο Δικαιοσύνης στην κυβέρνηση Θεμιστοκλή Σοφούλη το 1947.

Από την κρίσιμη αυτή θέση πρωταγωνίστησε στη θωράκιση του εμφυλιοπολεμικού καθεστώτος, ενισχύοντας τα νομικά ερείσματα εναντίον των πολιτικών αντιπάλων του, θεσπίζοντας σειρά μέτρων για τη δίωξη των κομμουνιστών και των οπαδών του ΕΑΜ.

Συνυπέγραψε το ΛΖ’ Ψήφισμα που προέβλεπε μαζική στέρηση της ελληνικής ιθαγένειας «προσώπων αντεθνικώς δρώντων» και εισηγήθηκε τον νόμο 509 του 1947 «περί μέτρων ασφαλείας του κράτους, του πολιτεύματος, του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών». Στην αιτιολογική έκθεση του ν. 509/1947 που συνέταξε ο ίδιος έκανε λόγο για «ελάχιστη αντεθνική μειονότητα ανατροπέων» που χρησιμοποιείται «ως τάγμα θανάτου υπό των προαιώνιων εχθρών του έθνους».iii

Παράλληλα έβαλε σε εφαρμογή ένα εξοντωτικό πρόγραμμα ομαδικών εκτελέσεων φυλακισμένων, που είχαν καταδικαστεί εις θάνατον από τα κακουργιοδικεία «δια τα διαπραχθέντα και χαρακτηρισθέντα εγκλήματα της περιόδου της Κατοχής και του Δεκεμβρίου του 1944», αλλά παρέμεναν για δύο χρόνια στις φυλακές χωρίς να εκτελεστούν. Στο διάστημα Ιούνιου 1947 – Μάρτιου 1948 υπέγραψε 77 εκτελέσεις, και άλλες 150 μέσα στο Απρίλη. Οι εκτελέσεις γίνονταν κάτω από άκρα μυστικότητα και δεν δίνονταν στον Τύπο ούτε ο αριθμός των εκτελεσθέντων, ούτε τα ονόματα τους.

Ποιοι έδωσαν την εντολή της εκτέλεσης;

Γι’ αυτούς τους λόγους, φαίνεται, στοχοποιήθηκε. Ο δράστης της δολοφονίας ήταν ο Ευστράτιος Μουτσογιάννης, «δρών κομμουνιστής» και μέλος της ΟΠΛΑ, κατά το αστυνομικό τμήμα Καλλιθέας. Στο κεντρικό πολιτικό σκηνικό σήμανε συναγερμός! Η κυβέρνηση κήρυξε στρατιωτικό νόμο στην πρωτεύουσα, η αστυνομία τέθηκε σε επιφυλακή, αποφασίστηκαν έκτακτα μέτρα φρούρησης όλων των υπουργών, έγιναν πολλές συλλήψεις κομμουνιστών. Ο υπουργός Δημοσίας Τάξεως, Ι. Ρέντης, δήλωσε ότι «το κράτος είναι ισχυρό και έχει λάβει τα μέτρα του προς αντιμετώπιση και της νέας αυτής τρομοκρατικής τακτικής του εχθρού».

Την επόμενη μέρα, οι εφημερίδες είχαν ολοσέλιδες ανταποκρίσεις για τη «στυγνή» απόπειρα δολοφονίας, «που αποτελεί αιματηρά εκδήλωσις του συνωμοτικού κομμουνισμού», την καταδίωξη του δράστη, την εγχείριση του υπουργού και τις επισκέψεις που δέχτηκε στο νοσοκομείο από όλη την πολιτική ηγεσία και το βασιλιά. Οι διαρροές από τις αστυνομικές αρχές ανέφεραν ότι ο δράστης εκτελούσε εντολές του ΚΚΕ, είχε συνεργούς, οι οποίοι συνελήφθησαν, και η δολοφονία Λαδά αποτελούσε την πρώτη πράξη από ένα «ευρύτερο τρομοκρατικό σχέδιο».

Μάλιστα δημοσιεύματα έκαναν λόγο για απειλητικά τηλεφωνήματα που είχαν γίνει τις προηγούμενες ημέρες στο σπίτι του Λαδά και για ένα γράμμα από «ανανήψαντα κομουνιστή» που είχε φτάσει στο γραφείο του Σοφούλη, με το οποίο τον προειδοποιούσε ότι η ηγεσία του ΚΚΕ είχε αναθέσει στην ΟΠΛΑ τη δολοφονία του ίδιου, του Ρέντη και του Λαδά, γιατί από τη στιγμή που το κόμμα των Φιλελευθέρων μπήκε στην κυβέρνηση ξεκίνησε ο διωγμός των κομμουνιστών στις πόλεις και οι εκτελέσεις.iv Οι εφημερίδες που πρόσκειντο στο Λαϊκό κόμμα κατηγόρησαν τον Σοφούλη και το Ρέντη γιατί, αν και γνώριζαν τα παραπάνω, δεν είχαν πάρει μέτρα φύλαξης των υπουργών πριν από τη δολοφονία,v παρά το γεγονός ότι ο Λαδάς φρουρούταν «γιατί υπήρχε ο φόβος να τον λιθοβολήσουν όσοι είχαν αγοράσει ακίνητα την περίοδο της Κατοχής».vi

Η στάση του ΚΚΕ

Με τελείως διαφορετικό τρόπο έγινε η υποδοχή του γεγονότος από το άλλο στρατόπεδο. Στο καθημερινό έντυπο Δελτίο Ειδήσεων του ΔΣΕ της 2ας Μαΐου 1948 αναφερόταν: «Στην Αθήνα ένας λαϊκός αγωνιστής σκότωσε τον προδότη υπουργό δικαιοσύνης Λαδά. Η 1η Μάη ξημέρωσε με δύο σημαντικά γεγονότα, καρπούς της αποφασιστικής μάχης του ΔΣΕ: τη δολοφονία Λαδά και την κυβερνητική κρίση στην Αθήνα. Ο Λαδάς ήταν από τους ματωβαμένους εγκληματίες της μοναρχοφασιστικής κυβέρνησης που σαν υπουργός “δικαιοσύνης’’ έστειλε στο εκτελεστικό απόσπασμα εκατοντάδες έλληνες πατριώτες και είναι ο κύριος και προσωπικά υπεύθυνος για τις εκτελέσεις των αγωνιστών της εθνικής αντίστασης της πρώτης Κατοχής. Διορίστηκε υπουργός στην κυβέρνηση από τον διευθυντή του υπουργείου εξωτερικών των Ενωμένων Πολιτειών Χέντερσον που μαζί του σπούδασε σε αγγλικό πανεπιστήμιο. Η εκτέλεση ήταν πράξη πατριωτική και απηχεί το μίσος του ελληνικού λαού ενάντια στο τυρρηνικό καθεστώς του μοναρχοφασισμού και της αμερικανοκρατία».

Η παραπάνω ανακοίνωση προκάλεσε έκπληξη στον πολιτικό κόσμο και ζητήθηκε από τον υπουργό να συμπεριληφθεί στη δικογραφία, ώστε να κατηγορηθεί για ηθική αυτουργία στη δολοφονία, ο Μάρκος Βαφειάδης.

Η ανάληψη της πολικής ευθύνης για την εκτέλεση δεν έγινε ποτέ ρητά. Σύμφωνα με την αφήγηση του Ευ. Μουτσογιάννη, η εντολή της εκτέλεσης στάλθηκε από το αρχηγείο του ΔΣΕ στον παράνομο μηχανισμό του ΚΚΕ στην Αθήνα. Ωστόσο αξίζει να σημειωθεί ότι το ΚΚΕ, μετά τα Δεκεμβριανά, δεν είχε πραγματοποιήσει αντίστοιχες ενέργειες αντάρτικου πόλης, ούτε είχε επιλέξει ως στόχους υψηλόβαθμα στελέχη της κυβέρνησης. Χαρακτηριστική δε είναι η εισήγηση του Ζαχαριάδη στη 12η ολομέλεια του ΚΚΕ (1945) που καταδίκαζε τις «αγριότητες» και τις «υπερβασίες» που έγιναν στα Δεκεμβριανά από πλευράς των κομμουνιστών, οι οποίοι χαρακτηρίζονταν είτε προβοκάτορες ή ανάξια μέλη του κόμματος. «Τέτοιες ενέργειες δεν μπορούν να βρουν δικαίωση και πρέπει να καταδικαστούν ανοιχτά» τόνιζε.vii

Παρόλα αυτά, το 1948 είχε διαμορφωθεί μια νέα την κατάσταση. Η «στενή αυτοάμυνα», δηλαδή οι ένοπλες παράνομες οργανώσεις στις μεγάλες πόλεις, που δεν είχαν συγκροτηθεί τα προηγούμενα χρόνια – όχι μόνο εξαιτίας των αυστηρών αστυνομικών μέτρων στα αστικά κέντρα, που εμπόδιζαν την ανάπτυξη ένοπλου κινήματος, αλλά και λόγω της αμφιταλάντευσης του ΚΚΕ μεταξύ νόμιμης και παράνομης δράσης – ενεργοποιήθηκαν. Πραγματοποίησαν δε δύο επιθέσεις: η πρώτη έγινε την Πρωτοχρονιά σε υπηρεσιακό αυτοκίνητο που μετέφερε αεροπόρους στο αεροδρόμιο, για να συμμετάσχουν σε επιχειρήσεις εναντίον των ανταρτών. Από την επίθεση σκοτώθηκαν τρεις σμηναγοί και ο οδηγός. Η δεύτερη ήταν το Μάιο του 1948 με τη δολοφονία του Χ. Λαδά, που αποτέλεσε σημαντικό πλήγμα στην καρδιά του αστικού κόσμου.

Αξίζει να επισημανθεί ότι σε υστερόχρονη έκθεση στελέχους του ΚΚΕ (Μαυρομάτης) προς το Πολιτικό Γραφείο με ημερομηνία 4/1/1949, γινόταν αναφορά στην «υπόθεση Λαδά», αναφέροντας «η υπόθεση χρειάζεται μελέτη από την άποψη ότι ενώ τόσα άλλα χτυπήματα που προετοιμάζονταν σκόνταφταν διαρκώς σε εμπόδια και τελικά δεν έγιναν, το χτύπημα Λαδά έγινε με μεγάλη ευκολία».viii

Πάντως, αντίστοιχου χαρακτήρα και βεληνεκούς επιθέσεις δεν πραγματοποιήθηκαν ξανά μέχρι το τέλος του εμφυλίου. Μετά από τις δύο επιθέσεις και τη σύλληψη των δραστών, και στις δύο περιπτώσεις, ο μηχανισμός του ΚΚΕ στις πόλεις δέχτηκε ισχυρό πλήγμα. Στη Θεσσαλονίκη συνελήφθησαν 67 άτομα, δικάστηκαν από έκτακτο στρατοδικείο, οι 52 καταδικάστηκαν σε θάνατο και εντός τριημέρου εκτελέστηκαν. ix

Ομαδικές εκτελέσεις κομμουνιστών για αντίποινα

Στις επόμενες μέρες μετά το θάνατο του υπουργού και την πραγματοποίηση της κηδείας του, υπό δρακόντεια μέτρα, επιβλήθηκε σκλήρυνση των αστυνομικών μέτρων: απαγόρευση κυκλοφορίας και συγκεντρώσεων, λογοκρισία και απαγόρευση της δημοσιοποίησης ειδήσεων για τη στρατιωτική κατάσταση πέραν των ανακοινωθέντων του Γενικού Επιτελείου Στρατού, συγκρότηση στρατοδικείων που θα παραπέμπονται όλοι όσοι δεν τηρούν τις παραπάνω διατάξεις.x Σύμφωνα με το ΚΚΕ, η στάση τη κυβέρνησης αναδείκνυε ότι «ο πανικός συνεχίζεται και πιο δυνατά ξεσπούν οι αντιθέσεις στην Αθήνα μετά την εκτέλεση του Λαδά».

Αλλά η κυβέρνηση δεν αρκέστηκε σε αυτά τα μέτρα. Προχώρησε σε ομαδικές εκτελέσεις θανατοποινιτών, που υπέγραψε ο Ι. Ρέντης, ο οποίος είχε αναλάβει το υπουργείο Δικαιοσύνης. Έτσι δύο μέρες μετά τη δολοφονία Χ. Λαδά τουφεκίστηκαν 154 άτομα, 24 στην Αθήνα και τα υπόλοιπα στην Αίγινα, Χαλκίδα, Σπάρτη, Τρίπολη, Καλαμάτα, Θεσσαλονίκη. Την επόμενη ημέρα πραγματοποιήθηκαν 30 εκτελέσεις στο Γουδί.xi Στις 7/5 το Δελτίο του ΔΣΕ έκανε λόγο για 216 εκτελέσεις μέσα σε 3 μέρες. Μέχρι τη 10 Μαΐου, 311 άτομα είχαν εκτελεστεί. Μάλιστα σύμφωνα με καταγγελίες των κρατούμενων στις φυλακές Αβέρωφ, οργανώνονταν πέρα από εκτελέσεις με δικαστικές αποφάσεις και ομαδικές δολοφονίες φυλακισμένων ανεξάρτητα από την ποινή τους. xii

Οι ομαδικές εκτελέσεις, που θεωρήθηκαν από το ΚΚΕ (και όχι μόνο) ως αντίποινα για τη δολοφονία Χ. Λαδά, προκάλεσαν διεθνή κατακραυγή τόσο στην ΕΣΣΔ όσο και στη Δύση. Στον ξένο Τύπο βρίσκουμε πολλά σχετικά δημοσιεύματα. Ακόμη και ο εκπρόσωπος του Φόρειν Όφις ανέφερε «ότι οι εκτελέσεις προκάλεσαν σοκ και φρίκη στη διεθνή κοινή γνώμη». xiii Μετά από όλα αυτά, η κυβέρνηση δήλωσε ότι δεν έχει επιταχύνει τις νόμιμες διαδικασίες εκτελέσεων των καταδικασμένων σε θανατική ποινή. «Η απόφασις για εκκαθάρισιν των δικογραφιών των καταδικασθέντων σε θάνατο ελήφθη υπό της κυβερνήσεως πολύ πριν τη δολοφονία Λαδά» ανέφερε στο Ρόιτερ ο Σοφούλης. Και ο Ι. Ρέντης συμπλήρωσε: «εκ των 2.961 Ελλήνων καταδικασθέντων εις θάνατον δια εγκλήματα διαπραχθέντα προ και μετά την επανάστασιν του 1944, 157 εκτελέστηκαν προ της 1ης Μαΐου τρέχοντος έτους. Μετά την 1η Μαΐου εκτελέστηκαν 24 εις την Αθήνα και 19 εις Αίγινα. Είναι ανόητο να ομιλεί κανείς για ομαδικές εκτελέσεις!». xiv

Οι αποκαλύψεις του δράστη και η δίκη

Την ίδια στιγμή στο Ιπποκράτειο βρισκόταν τραυματισμένος ο δράστης. Ο Ευ. Μουτσογιάννης ήταν παιδί φτωχής οικογένειας, είχε ενταχθεί στην ΕΠΟΝ το 1943 και στη συνέχεια στον ΕΛΑΣ Αθήνας. Τον Σεπτέμβριο του 1944 εντάχθηκε στην ΟΠΛΑ, και ως μέλος της πολέμησε στα Δεκεμβριανά. Μετά τη Βάρκιζα έγινε δόκιμο μέλος του ΚΚΕ. Εκτοπίστηκε στην Ικαρία για τέσσερις μήνες το 1947 και το 1948 επανασυνδέθηκε με τη «στενή αυτοάμυνα», τον ένοπλο παράνομο μηχανισμό του ΚΚΕ στα αστικά κέντρα.

Ο δράστης αφού διέφυγε τον κίνδυνο, άρχισε να δέχεται «επισκέψεις» για την απόσπαση ομολογίας. Σύμφωνα με υστερόχρονη αφήγησή του, ο προϊστάμενος Υπηρεσίας Διώξεως Κομμουνισμού, Ιωάννης Κροντήρης, τον επισκέφτηκε μεταμφιεσμένος σε γιατρό, προσπαθώντας να του αποσπάσει πληροφορίες. Στην αρχή έκανε ψευδείς αποκαλύψεις, «ονόματα ραντεβού, όλα φανταστικά». Όταν όμως απειλήθηκε από τον ανακριτή και τον εισαγγελέα ότι θα έμπαιναν στο κατηγορητήριο αθώα μέλη της οικογένειας του (είχε ήδη συλληφθεί ο αδερφός του) άρχισε να αναφέρει πρόσωπα και πράγματα. Περιορίστηκε, όπως ο ίδιος υποστηρίζει, στην κατάδοση μόνο τριών στελεχών ιεραρχικά ανώτερων: Ψωμιάδης, Χατζηκίδης και Δ. Καμπανίδης. Μάλιστα επέλεξε να στοχοποιήσει αυτούς, καθώς επρόκειτο να τον υποστηρίξουν στην επίθεση αλλά εκείνοι τον εγκατέλειψαν. Ο Δ. Καμπανίδης έκανε και αυτός αποκαλύψεις και με τις καταθέσεις του μπήκε στη φυλακή ο Πολατίδης. xv

Στις 17 Ιουνίου του 1948 άρχισε η δίκη του Ευ. Μουτσογιάννη και άλλων 8 συλληφθέντων για τη δολοφονία Λαδά. Η διαδικασία ήταν συνοπτική και σε τέσσερις μέρες βγήκε η απόφαση. Καταδικάστηκαν σε θάνατο 8 κατηγορούμενοι μεταξύ των οποίων και ο Ευ. Μουτσογιάννης. Ο Κ. Μακρίδης παρά το γεγονός ότι ήταν εξόριστος εκείνη την περίοδο θεωρήθηκε ηθικός αυτουργός. Τέσσερις μόλις μέρες μετά, οι έξι από του καταδικασθέντες εκτελέστηκαν στο Γουδί, ενώ η ποινή του Ευ. Μουτσογιάννη και του Δ. Καμπανίδη μετατράπηκε σε ισόβια δεσμά, καθώς σύμφωνα με δηλώσεις του αστυνομικού διευθυντή Ν. Αρχιμανδρίτη: «και οι δύο προέβησαν εις ομολογίας και κατά τη διάρκεια της δίκης εξέφρασαν την ειλικρινή μεταμέλειά τους για το έγκλημα, κατέκριναν την αντεθνική και εγκληματική πολιτική του ΚΚΕ και γενικώς έδωσαν σαφή δείγματα ότι έπαυσαν να πιστεύουν εις τα κομμουνιστικά κηρύγματα».

Ο Ευ. Μουτσογιάννης φυλακίστηκε στην Κέρκυρα και αργότερα στις φυλακές Αβέρωφ, αποφυλακίστηκε μετά από 16χρόνια. Όπως ο ίδιος ανέφερε παρά τις αποκαλύψεις δεν είχε ευνοϊκή μεταχείριση, καθώς είχε δολοφονήσει υψηλόβαθμο στέλεχος της κυβέρνησης.

Σημειώσεις

i Γ. Μαργαρίτης, Ιστορία του ελληνικού εμφυλίου Πολέμου 1946-7, τόμος 1ος, Βιβλιόραμα, δ΄ έκδοση, Αθήνα 2001, σ. 300-357, 374-391

ii Φ. Γρηγοριάδη, Εμφύλιος πόλεμος 1944-1949 (το δεύτερο Αντάρτικο), τόμος 10ος, Νεόκοσμος, Αθήνα 1975, σ. 266-9

iii Γ. Μαργαρίτης, Ιστορία του ελληνικού εμφυλίου Πολέμου, ό.π., σ. 348

iv Εφ. Βήμα, Καθημερινή, 2/5/1948 και Ελευθερία, 2/5/1948 και 3/5/1948

v Βλ. «Δελτίο Ειδήσεων του ΔΣΕ, 4/5/1948» όπως παρατίθεται στο Ντοκουμέντα του ελληνικού προοδευτικού κινήματος, Δελτίο του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, Έκδοση του Γ.Α. του ΔΣΕ., χ.χ.

vi Εφ. Ελευθερία, 2/5/1948

vii Άγγελος Ελεφάντης, Μας πήραν την Αθήνα, βιβλιόραμα, Αθήνα 2003

viii Παρατίθεται στο Φ. Ηλιού, Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος, η εμπλοκή του ΚΚΕ, ό.π., σ. 289

ix Τάσος Βουρνάς, ό.π., σ. 177-178

x Βλ. «Δελτίο Ειδήσεων του ΔΣΕ, 3-4/5/1948», ό.π.

xi Εφ. Ελευθερία, 5/5/1948 και «Δελτίο Ειδήσεων του ΔΣΕ, 4/5/1948», ό.π.

xii «Δελτίο Ειδήσεων του ΔΣΕ, 4/5/1948», ό.π.

xiii Εφ. Ελευθερία, 6/5/1948

xiv Ευ. Αβέρωφ-Τοσίτσας, Φωτιά και τσεκούρι, Ελλάς 1946-1949, Βιβλιοπωλείον «της Εστίας», Αθήνα 1975, σ. 331

xv Εφ. Καθημερινή, 20/3/2010