«Return2Ithaca: η πραγματική Οδύσσεια του πολιτιστικού εργάτη»

Φαίνεται πως ακόμα στις μέρες μας παραμένει παγιωμένη η αντίληψη ότι οι άνθρωποι που ασχολούνται με την τέχνη δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται ως εργαζόμενοι/εργαζόμενες. Όταν αυτό αναπαράγεται ως πρακτική και από τους ίδιους τους φορείς που διοργανώνουν καλλιτεχνικά γεγονότα, τότε καταλαβαίνουμε ότι είμαστε πολύ μακριά από το να καταστεί σαφές ευρύτερα στην κοινωνία πως ένας άνθρωπος που παράγει πολιτιστικό έργο είναι εργαζόμενος ή εργαζόμενη που παράγει πολιτιστικό έργο και ο φορέας για τον οποίο το παράγει ή ο οποίος το χρησιμοποιεί οφείλει να τους αμείβει.

Πριν λίγες μέρες δημοσιεύτηκε επιστολή τού Κωνσταντίνου Ζήργανου-Καζολέα, ο οποίος συμμετείχε πολλαπλώς στο γνωστό φεστιβάλ Return2Ithaca, όπου περιγράφει το αποτέλεσμα αυτής ακριβώς της αντίληψης. Ακολούθησε κείμενο στήριξης από καλλιτέχνες που συμμετείχαν αρχικά στο ίδιο φεστιβάλ και ζήτησαν να αποσυρθούν τα έργα τους ως ένδειξη συμπαράστασης, αλλά και ως τρόπο να ανοίξει επιτέλους αυτός ο διάλογος για το πώς χρειάζεται να αντιμετωπίζουμε τη διαχείριση της τέχνης και τους καλλιτέχνες.

Το κείμενο του Κωνσταντίνου Ζήργανου- Καζολέα:

«Return2Ithaca: η πραγματική Οδύσσεια του πολιτιστικού εργάτη»

Στις ακτές τις Ιθάκης, ιδιωτικά πολυτελή σκάφη προσαράζουν γεμάτα τουρίστες και ύστερα αναχωρούν αυθημερόν. Οι πρόσκαιροι αλλά συχνά επώνυμοι επισκέπτες απολαμβάνουν ένα γεύμα και μία βόλτα στα τουριστικά μαγαζιά του νησιού βιώνοντας την ομηρική εμπειρία και ύστερα συνεχίζουν το ταξίδι τους. Σχεδόν τα πάντα είναι εμπορεύσιμα στο νησί, πόσο μάλλον το πολιτιστικό branding που ονομάζεται Οδύσσεια και ο πολιτισμός που παράγεται γύρω από αυτό. Δυστυχώς, οι πρακτικές του business as usual καθόρισαν και την προσωπική μου εμπειρία.

Ύστερα από την πολύμηνη εργασία μου στο πρόγραμμα φιλοξενίας καλλιτεχνών Return2Ithaca, ειδοποιήθηκα τηλεφωνικά πως λύνεται μονομερώς η συνεργασία μου με τον φορέα. Ενημερώθηκα ότι, παρά τη συμφωνία μας, δεν θα λάμβανα ούτε την –εντελώς συμβολική– χρηματική αμοιβή ούτε την κάλυψη εξόδων μεταφοράς, διαμονής και διατροφής για τις φετινές εκδηλώσεις. Με ένα απλό τηλεφώνημα κατέστησαν α-πλήρωτη  τη συνεισφορά μου επί μήνες: την εκπόνηση ολόκληρου εκπαιδευτικού προγράμματος, δεκάδων μεταφράσεων και μιας σειράς προτάσεων επιχορηγήσεων, καθώς και τη συμμετοχή μου στη συνδιαμόρφωση του φετινού προγράμματος φιλοξενίας. Επιπλέον, ειδοποιήθηκα μόλις έναν μήνα πριν την έναρξη του προγράμματος, με αποτέλεσμα να χάσω και τη σταθερή δουλειά μου, αφού είχα κανονίσει να παραιτηθώ για να συμμετάσχω στο φετινό πρόγραμμα, όπως ακριβώς είχαμε συμφωνήσει.

Οι διοργανωτές πρόβαλαν ως δικαιολογία όλων αυτών τα έξοδα παραγωγής μίας επιπλέον έκθεσης ιόνιων φωτογράφων, μετατρέποντάς με μονομερώς και αφανώς σε “χορηγό” της. Τελικά, ύστερα από τηλεφωνική λογομαχία, κατάφερα να εξασφαλίσω την μισή από την συμφωνημένη αμοιβή μου, ωστόσο η ουσία του προβλήματος δεν αλλάζει: ποτέ δεν έλαβα την συμφωνημένες απολαβές, έχασα την σταθερή μου δουλειά, και μια σειρά προτάσεων και ιδεών που δημιούργησα με πρόθεση να συμμετέχω στην εκτέλεσή τους, παρέμειναν στα χέρια τους. Η πρακτική η οποία ακολουθήθηκε ήταν η συνήθης: προφορική συμφωνία (έτσι ώστε να μην μπορούν να υπάρξουν τεκμήρια για την εργασία μου), υποσχέσεις για επαφές, ποσοστά επί των προτάσεων και δωρεάν συμμετοχή στο πρόγραμμα. Μία σειρά από υποσχέσεις που δεν τηρήθηκαν ποτέ.

Η περίπτωσή μου δεν είναι η μόνη στον χώρο της φωτογραφίας και της τέχνης. Χωρίς να παραγνωρίζω τις γενικότερες αντίξοες συνθήκες της πολιτιστικής παραγωγής, πιστεύω πως ήρθε η ώρα να ξεκινήσει ένας δημόσιος διάλογος για το κατεστημένο των φεστιβάλ, των προγραμμάτων φιλοξενίας, των εκθέσεων και των μουσείων και να μπουν οι βάσεις για τις καλές πρακτικές στον χώρο της τέχνης. Ως πότε θα δεχόμαστε την αμισθί εργασία σε φεστιβάλ; Την μη παροχή αμοιβών κι εξόδων παραγωγής για να συμμετέχουμε σε εκθέσεις; Τα υπέρογκα ποσά για σεμινάρια; Την παραγωγή υπεραξίας  από τη δουλειά μας προς όφελος διευθυντών και διοργανωτών προγραμμάτων;  Ως πότε θα κάνουμε τέχνη για την τέχνη και θα την βλέπουμε αποκομμένη από τους ανθρώπους που την παράγουν και την κοινωνία στην οποία δημιουργείται;  Τι μπορούμε να κάνουμε για να σταματήσουν αυτές οι πρακτικές ώστε να δημιουργήσουμε νέες, υγιείς, πιο οριζόντιες δομές διαχείρισης;

Οι πρακτικές με τις οποίες λειτούργησε ο συγκεκριμένος φορέας με βρίσκουν κάθετα αντίθετο και για αυτό το λόγο, ζήτησα την άμεση απόσυρση της δουλειάς μου από την έκθεση που θα λάβει τόπο στην Ιθάκη, όπως επίσης και από το site και τα social media του Return2Ithaca. Μας μίλησαν στο πρόγραμμα για τις διαχρονικές αξίες της Οδύσσειας και τον ανθρωπισμό που αυτή προάγει, ξέχασαν όμως τα βασικά: τον στοιχειώδη σεβασμό που απαιτείται απέναντι στον άνθρωπο-συνεργάτη τους. Κι αυτή είναι η πραγματική Οδύσσεια του πολιτιστικού εργάτη.

Statement καλλιτεχνών του Return2ithaca 2021ι

Η τέχνη είναι κοινωνικό αγαθό και ως τέτοιο θα έπρεπε να προστατεύεται.

Το ίδιο και οι άνθρωποι που την ασκούν. Κάτι τέτοιο μοιάζει πολύ αντιφατικό μέσα στις καπιταλιστικές μας κοινωνίες. Όμως οι αλλαγές έρχονται από εμάς τους ίδιους, μέσα από αμφισβήτηση και θεμιτές αντιδράσεις. Οι διοργανωτές εκθέσεων , συλλογικών καλλιτεχνικών projects, artistic residencies ως φορείς πολιτισμού και οι ίδιοι, είναι λογικό να διαπνέονται από σεβασμό, αλληλεγγύη και την τάση να στηρίζουν τους καλλιτέχνες και τους εργαζόμενους  που συμμετέχουν σε αυτές τις δράσεις και όχι να απαξιώνουν την δουλειά τους ή να τους υποτιμούν με πενιχρά ή και ανύπαρκτα artist fees και αμοιβές αντίστοιχα. Η πλειοψηφία των καλλιτεχνών με δυσκολία βιοπορίζεται από την τέχνη τους, ας γίνει τουλάχιστον περισσότερο ευέλικτη και προσιτή σε αυτούς η παρουσίαση των κόπων τους.

Αυτές τις μέρες στην Ιθάκη είναι ανοιχτή για το κοινό μια έκθεση η οποία αποτελεί κομμάτι του προγράμματος Return2Ithaca 2021 στο οποίο συμμετείχαμε. Με την έναρξη της έκθεσης γνωστοποιήθηκε σε εμάς και σε ευρύτερο κοινό η ιστορία την οποία αναδημοσιεύουμε παραπάνω, ενός ακόμα συμμετέχοντα και κατόπιν εργαζόμενου στο πρόγραμμα. Αυτό ήταν και το έναυσμα για να ξεκινήσει μια σειρά συνομιλιών μεταξύ κάποιων συμμετεχόντων του Return2Ithaca2021 και των διοργανωτών. Επισημάνθηκε από την πλευρά μας η δυσαρέσκειά μας για το συγκεκριμένο γεγονός καθώς και μια σειρά από αστοχίες που αφορούν στην απουσία ενημέρωσης από τους διοργανωτές σχετικά με: την τελική παρουσίαση της δουλειάς μας (layout,installations, επιλογή έργων κλπ) , την αλλαγή στον τρόπο παρουσίασης των έργων χωρίς την άδεια των καλλιτεχνών, πληροφορίες για την διεξαγωγή και έναρξη της έκθεσης.

Η διαχείριση της τέχνης θα πρέπει να εξυγιανθεί, να απομακρυνθεί από μοντέλα εταιρειών και κέρδους γιατί δεν είναι αυτό το ζητούμενο. Μια οριζόντια και συλλογική διαδικασία για την διαχείρισή της είναι που θα φτάσει να δικαιώσει, τελικά, τον πολιτιστικό εργάτη, τον καθέναν, την καθεμιά, το καθένα από εμάς που εξακολουθούμε παρά τις αντιξοότητες να παράγουμε τέχνη.

Σαν πράξη υποστήριξης στον fellow artist και φίλο Κωνσταντίνο και καθώς δεν έχει υπάρξει κάποια ουσιαστική προσπάθεια επίλυσης των ζητημάτων, είχαμε ζητήσει ήδη από τη διοργάνωση την απόσυρση των έργων μας από την τρέχουσα έκθεση κάτι το οποίο συνέβη σήμερα και υπογράφουμε το παραπάνω κείμενο.

Ελπίζουμε όλη αυτή η διαδικασία να παραμείνει σαν μάθημα για όλα μας και να προάγει μια ευρύτερη αλλαγή στον τομέα του πολιτισμού και της τέχνης.

Οι συμμετέχοντες του προγράμματος Return2Ithaca 2021:

Γεωργία Πονηράκου, Πάνος Μαζαράκης, Γαλάτεια Ιατράκη, Mafalda Ruão, Diana Lelonek, Aleksandra Nowysz

*η κεντρική φωτογραφία είναι του Κωνσταντίνου Ζήργανου-Καζολέα