Γιόχαν Κρόιφ: Ο τέλειος πίνακας

Μεγάλο αφιέρωμα στην ποδοσφαιρική ιδιοφυία που δεν είναι πια εδώ

Το τελευταίο παιχνίδι -δίχως να το γνωρίζει- του Γιόχαν Κρόιφ δεν τον βρήκε νικητή. Ούτε ηττημένο. Ο καρκίνος των πνευμόνων μπορεί να έθεσε τέρμα στη ζωή του, στα 68, όμως ο Κρόιφ είναι παντού στο ποδόσφαιρο. Και πώς να γίνει διαφορετικά, αφού συνέβαλλε τα μέγιστα ώστε να καθιερωθεί και να επικρατήσει ένα στυλ παιχνιδιού που έφερε επανάσταση στον χώρο του ποδοσφαίρου. Ένας θρασύς, τολμηρός παίκτης και η «γκρινιάρα συνείδηση» του σπορ που δεν άφηνε και δεν αφήνει κανέναν να ησυχάσει. Ο Κρόιφ, ήταν απ’ αυτούς που όρισαν με την αγωνιστική τους ύπαρξη την τελειότητα στο ποδόσφαιρο. Άρα, πώς μπορεί ο θάνατος να «σβήσει» τον Κρόιφ; Δεν μπορεί.

 Η τελευταία του πνοή αφέθηκε στη Βαρκελώνη. Πόλη που λατρεύτηκε όσο και στην πατρίδα του, την Ολλανδία. Η ζωή του όλη, εκτός από μπάλα, ήταν και πολλά τσιγάρα. Γούσταρε να τα καπνίζει και ήταν από τους λόγους που ήρθε αντιμέτωπος με τον πανίσχυρο καρκίνο. Ήταν όμως αισιόδοξος. Και γιατί να μην είναι; Πάντα ήξερε να παλεύει και συνήθως να βγαίνει νικητής. Μάλιστα έλεγε ότι «έχω το αίσθημα πως προηγούμαι 2-0 στο ημίχρονο σε ματς που δεν έχει τελειώσει ακόμη».

Ο Κρόιφ ήταν παντού, ακόμη και σε αυτό το πεδίο. Η συμμαχία του με τον Ρίνους Μίχελς στα 70’s τελειοποίησε το «Total Football». Σύστημα στο οποίο οι παίκτες αλλάζουν συνεχώς θέση στο γήπεδο. Ο Ολλανδός ήταν ισχνός και αδύνατος και το σώμα του παραπλανούσε τον ανυποψίαστο θεατή, αντίπαλο. Ταχύς, εφορμούσε ασυγκράτητος στην επίθεση ή μπορούσε να επιστρέψει πίσω στην άμυνα και πάντα έτοιμος να κάνει την κοφτερή πάσα ή να βρεθεί στην κατάλληλη θέση για να σκοράρει.

 ποιότητα χωρίς αποτελέσματα δεν έχει νόημα και αποτελέσματα χωρίς ποιότητα είναι βαρετό.

Το ιδανικό που υπηρετούσε ήταν η ομορφιά. Πάνω και από την αποτελεσματικότητα. Μολαταύτα, επεδείκνυε και τα δύο. Έλεγε ότι «ποιότητα χωρίς αποτελέσματα δεν έχει νόημα» και «αποτελέσματα χωρίς ποιότητα είναι βαρετό». Ο ίδιος φυσικά δεν ήταν ποτέ βαρετός. Απόλυτα σίγουρος για τις απόψεις του και πάντα έτοιμος να τις μοιραστεί, μερικές φορές με έντονο τρόπο, δημιούργησε αρκετές έχθρες ως παίκτης, προπονητής, παράγοντας. Του προσάπτουν στρεψοδικία γύρω από τα χρήματα, τις διαφημίσεις, αλλά και τον έλεγχο, την τακτική. Η αποχώρηση του από τον Άγιαξ δεν έγινε με τους καλύτερους όρους και απολύθηκε από την Μπαρτσελόνα το 1996- τέσσερα χρόνια αφού είχε πάρει το Κύπελλο Πρωταθλητριών-μια και τα «έσπασε» με τη διοίκηση. Παρ’ όλα αυτά, το όραμα και η προσαρμοστικότητα του ενυπάρχουν στο Ολοκληρωτικό Ποδόσφαιρο που βοήθησε να επιβληθεί και να αλλάξει τον τρόπο που παίζεται το άθλημα. Αυτός είναι υπεύθυνος για την άνοδο των Άγιαξ, Μπαρτσελόνα και Εθνική Ολλανδίας σε δυσθεώρητα ύψη.

[hr]

Άγιαξ και Μπαρτσελόνα

[hr]

Ο Άγιαξ κέρδισε το πρώτο από τα τρία συνεχόμενα Πρωταθλητριών το 1971 με τους Κρόιφ, Μίχελς επικεφαλής. Στον τελικό του Λονδίνου ο «Αίαντας» αντιμετώπισε τον Παναθηναϊκό επικρατώντας 2-0. Ο «Ιπτάμενος Ολλανδός» φέρεται να ζήτησε να φορέσει μαύρο περιβραχιόνιο ως ένδειξη διαμαρτυρίας για τη χούντα στην Ελλάδα. Πέρα από το συλλογικό, ήταν ο ακρογωνιαίος λίθος της εθνικής Ολλανδίας βοηθώντας τη να φτάσει στον τελικό Παγκοσμίου Κυπέλλου. Μάλιστα, το ομοσπονδιακό συγκρότημα αποκαλούνταν «Κουρδιστό Πορτοκάλι» λόγω του χρώματος και των σαρωτικών κινήσεων στον αγωνιστικό χώρο.

Ο Κρόιφ ακολουθώντας τον Μίχελς, κήρυξε τον λόγο του «Total Football» στη Βαρκελώνη. Αφησε ανεξίτηλο το στίγμα του στην Μπαρτσελόνα την οποία και ανέβασε στην κορυφή της Ευρώπης το 1992. Οι Καταλανοί ακολουθούν ακόμη και σήμερα τη φιλοσοφία του. Και γιατί όχι; Η επιρροή του υπήρξε καταλυτική. Από το στήσιμο των Ακαδημιών, μέχρι τους παίκτες και τους προπονητές, όπως ο Πεπ Γκουαρντιόλα. Στην ουσία είναι αυτός που έθεσε τις βάσεις για την κυριαρχία των «Μπλαουγκράνα».

Ο Ολλανδός είχε το σθένος να αγνοήσει, πέρα από τους αντιπάλους στο γήπεδο, τον δικτάτορα Φράνκο. Πώς; Με το να βαφτίσει τον γιο του Τζόρντι. Τι το… αντιστασιακό έχει το συγκεκριμένο όνομα; Την περίοδο της δικτατορίας Φράνκο ήταν απαγορευμένο μια και ο Σαν Τζόρντι είναι ο προστάτης άγιος της Βαρκελώνης. Ο Φράνκο είχε τιμωρήσει τους Καταλανούς με απαγόρευση χρήσης της καταλανικής, εξόρισε 200 χιλιάδες ντόπιους και μέσα σ’ όλα απαγόρευσε και τον Αγιο Γεώργιο. Έτσι, όταν ο Κρόιφ το 1974 αποφάσισε να ονομάσει τον γιο του Τζόρντι, στο ληξιαρχείο του ανακοίνωσαν ότι το όνομα αυτό απαγορεύεται. Γι’ αυτό και έκανε την εγγραφή στο ολλανδικό προξενείο.

[hr]

Από τις εργατικές συνοικίες του Άμστερνταμ

[hr]

Ο Χέντρικ Γιοχάνες Κρόιφ γεννήθηκε στις 25 Απριλίου 1947 στο Άμστερνταμ. Μεγάλωσε σε εργατική συνοικία της πόλης πολύ κοντά στο προπονητικό κέντρο του Άγιαξ. Έγινε μέλος της ομάδας στα δέκα και έκανε ντεμπούτο με την ανδρική στα 17, το 1964. Ο Μίχελς ήρθε ένα χρόνο μετά και μαζί έκαναν τον «Αίαντα» μία από τις καλύτερες ομάδες του κόσμου. Με τον Κρόιφ να διευθύνει τη συμφωνία του «Total Football», ο Άγιαξ πήρε τρία κύπελλα Πρωταθλητριών (1971, 1972, 1973). Έπειτα μετακόμισε στη Βαρκελώνη και την Μπαρτσελόνα. Η αξία της μετεγγραφής έφτασε το 1.100.000 ευρώ. Ρεκόρ για την εποχή. Ένα χρόνο μετά οδήγησε με τον Μίχελς την Ολλανδία στον τελικό του Μουντιάλ της Δ. Γερμανίας (1974). Οι Ολλανδοί προηγήθηκαν 1-0 αφού είχαν αλλάξει 178 πάσες πριν κερδίσει πέναλτι ο Κρόιφ.

Εκείνος ο τελικός, όπως και η μετακίνηση στην Μπαρτσελόνα, έδειξε και την επαγγελματική μέχρι κυνισμού στάση του. Τότε, η ολλανδική ομοσπονδία είχε συμβόλαιο με την Adidas, όμως ο Κρόιφ είχε κάνει συμβόλαιο με την αντίπαλη Puma. Αρνήθηκε, λοιπόν, να φορέσει τη φόρμα της ομάδας πιστεύοντας ότι αυτό θα δημιουργούσε πρόβλημα. Οι ιθύνοντες της ομοσπονδίας αποφάσισαν να φτιάξουν ειδική φόρμα γι’ αυτόν με δύο ρίγες τα μανίκια και όχι τρεις, το σήμα κατατεθέν της Adidas.

[hr]

Διακρίσεις

[hr]

Διακρίσεις ουκ ολίγες φυσικά. Καλύτερος Ευρωπαίος τρεις χρονιές (1971, 1973, 1974), εννιά πρωταθλήματα Ολλανδίας (οκτώ με Άγιαξ, ένα με Φέγενορντ), πρωτάθλημα με Μπαρτσελόνα. Προπονητής σε Άγιαξ, Μπαρτσελόνα και με τους «Μπλαουγκράνα» κέρδισε τέσσερις τίτλους και το τέταρτο πρωταθλητριών. Ωστόσο, ποτέ δεν κάθισε στον πάγκο της Εθνικής Ολλανδίας. Σταμάτησε απ’ αυτήν το 1977 χάνοντας έτσι την επιστροφή της Ολλανδίας σε τελικό Παγκοσμίου το 1978 στην Αργεντινή. Ο λόγος της απουσίας λέγεται ότι ήταν η αντίθεση του στο χουντικό καθεστώς Βιντέλα. Αργότερα, όμως, αποκάλυψε σε ραδιοφωνικό σταθμό της Καταλονίας ότι αυτός και η οικογένεια του είχαν εκτεθεί σε απόπειρα απαγωγής στη Βαρκελώνη λίγο πριν τη διοργάνωση!

Το 1978 αφήνει την Μπαρτσελόνα και επιστρέφει ένα χρόνο αργότερα για τους Λος Άντζελες Άζτεκς. Υπέγραψε για 1.4 εκατομμύρια δολάρια και παρά τους ισχυρισμούς ότι επέστρεψε στη δράση, στα 32, για την αγάπη του παιχνιδιού, ο λόγος ήταν ότι είχε χάσει αρκετά χρήματα σε κακές επενδύσεις. Έπαιξε ένα χρόνο στους Άζτεκς και άλλον ένα στους Ουάσιγκτον Ντίπλοματς. Επιστρέφει στην Ευρώπη για την ισπανική Λεβάντε και τον Άγιαξ. Όταν οι τελευταίοι δεν του έδωσαν νέο συμβόλαιο το 1983 συμφώνησε με τον αιώνιο αντίπαλο, τη Φέγενορντ. Κέρδισε μαζί της πρωτάθλημα και κύπελλο στα 37 πριν αποσυρθεί.

[hr]

 “Πυθαγόρας με παπούτσια”

[hr]

Ο Άγγλος δημοσιογράφος Ντέιβιντ Μίλερ τον χαρακτήρισε «Πυθαγόρα με παπούτσια» για την ικανότητα του να βλέπει ανοιχτό χώρο και τυχαίες γωνίες στο γήπεδο. Ο Ντέιβιντ Γουίνερ στο βιβλίο για το ολλανδικό ποδόσφαιρο “Brilliant Orange», συγκρίνει το παίξιμο του με την τελειότητα και την οργάνωση των πινάκων του Βέρμεερ. Το παιχνίδι του ήταν τόσο όμορφο που υπάρχει ενέργεια με το όνομα του: «Η στροφή Κρόιφ» (The Cruyff Turn). Επιδέξιο τέχνασμα στο οποίο «παίζει» με τον αμυντικό και τον ξεγελά στο να πάει στην κατεύθυνση που θέλει ενώ με τη φτέρνα του φέρνει την μπάλα απότομα πίσω του και ξεφεύγει από την αντίθετη.

Όσο κι αν επαινούσε το κομψό παιχνίδι, στηλίτευε άγρια τις ομάδες που ξέφευγαν από τα ιδανικά του. Όπως την Ολλανδία του 2010. Παρά το γεγονός ότι είχε φτάσει στον τελικό του Μουντιάλ, για τον «Ιπτάμενο Ολλανδό» έπαιζε «αντιποδόσφαιρο». Η Ισπανία κέρδισε 1-0, χρησιμοποιώντας παιχνίδι κατοχής, κοντά στα πρότυπα του Κρόιφ, με σκόρερ τον Αντρές Ινιέστα, παίκτης που ξεκίνησε από την Μπαρτσελόνα και τις ακαδημίες που ο Κρόιφ έχτισε.

[hr]

Ο Μανόλης για την Επανάσταση της Ομορφιάς του Άγιαξ

[hr]

Το μεγαλείο των έργων τέχνης που δημιουργούνται από την ανάγκη του ανθρώπου να ξεπεράσει το δοσμένο και να φτάσει σε ατίθασα, αχαρτογράφητα, αέναα σημεία του σύμπαντος, εμφανίζεται σαν αστραπή και στο παρασκήνιο του φωτός μένει για πάντα. Ο Μανόλης Αναγνωστάκης γράφοντας για το μεγαλείο του Άγιαξ των 70’s, απέδωσε φόρο τιμής στην ομορφιά-δώρο των Ολλανδών. Ο Κρόιφ ήταν ο κορυφαίος του Χορού, ο κύριος εκφραστής στην Επανάσταση της Ομορφιάς. Το κείμενο του δημοσιεύθηκε τον Οκτώβριο του 1984 στην εφημερίδα “Αυγή”, με το ψευδώνυμο “Αλ Καμής” και τίτλο “Άγιαξ, για πάντα Άγιαξ”. Το παραθέτουμε αυτούσιο παρακάτω:

[hr]

Άγιαξ, για πάντα Άγιαξ

[hr]

ΥΠΑΡΧΟΥΝ άνθρωποι μ’ έναν και μοναδικά έρωτα στη ζωή τους. Έχουν γνωρίσει πολλές γυναίκες, τις αγάπησαν, η γυναίκα δεν έπαψε ποτέ να τους συγκινεί, αλλά κάποτε γνώρισαν το μεγάλο, το μοναδικό έρωτα – ύστερα, όλες οι άλλες τους φαίνονται… απλές οδοντόκρεμες.
«Όμορφη ‘σαι και καλή ‘σαι μα Πεντάμορφη δεν είσαι…».

Γιατί η σύγκριση γίνεται με την Πεντάμορφη, τη Μοναδική!

Φίλοι του ποδοσφαίρου, όσοι τρέχετε ακόμα κάθε Κυριακή στα γήπεδα, ή καθισμένοι στην αναπαυτική σας πολυθρόνα μπουχτίσατε να βλέπετε στη μικρή οθόνη τα διεθνή «μεγαθήρια» που πληθωρικά γνωρίσαμε τον τελευταίο καιρό – βάλτε μια στιγμή το χέρι στην καρδιά, όσοι έχετε ξεπεράσει το φράγμα του φανατισμένου και τυφλού οπαδού ή του άκριτου φιλοθεάμονα και αναρωτηθείτε: μα είναι ποδόσφαιρο αυτό που βλέπω; Καλές ομάδες, δε λέω, μαχητικοί οι Βέλγοι, σταθερή η Λίβερπουλ, τεχνίτρα η Γιουβέντους, σκληροτράχηλη η Μπάγερν – αλλά, αλλά, αλλά, ποίο το διαφορετικό; (Θυμάμαι την πικρόχολη κουβέντα ενός φίλου, έμπειρου γερόλυκου των γηπέδων: «Καλή η Άρσεναλ. Ένα διεθνές φορμαρισμένο Αιγάλεω»).

Γιατί αυτές οι αναπόφευκτες συγκρίσεις; Γιατί αυτή η αίσθηση μιας μονοτονίας, μιας επανάληψης, κάθε φορά που βλέπουμε έναν πολυδιαφημισμένο αγώνα με τις επίχρυσες βεντέτες; Γιατί αυτή η πικρή γεύση της στασιμότητας, της έλλειψης του πρωτόγνωρου, η αυθόρμητη αντίδραση: «πάμε να φύγουμε, σ’ αυτό το σημείο είχαμε έρθει και στο προηγούμενο έργο»;

Γιατί, φίλοι που ζήσαμε και γεράσαμε στα γήπεδα, ψάχνοντας όχι μόνο τη νίκη, όχι μόνο τους πανηγυρισμούς, όχι μόνο τη δύναμη, την τεχνική ή τον εντυπωσιασμό, αλλά πάντα το κάτι άλλο, την πνοή που μεταβάλλει ένα «ομαδικό παιχνίδι» σε έργο τέχνης, ανεπανάληπτο όπως όλα τα γνήσια έργα τέχνης – γιατί, φίλοι, το βρήκαμε κάποτε αυτό το όνειρο και τώρα μας καταδιώκει και θέλουμε να το ξαναζήσουμε και δε βολεί να το ξαναζήσουμε.

Εραστές της μπάλας όλου του κόσμου, παραμερίστε. Περνά η Μεγάλη Κυρία των γηπέδων (αυτή η πραγματική Κυρία κι όχι οι ψιμυθιωμένες εταίρες των πολυεθνικών), περνά, ο μεγάλος Άγιαξ!
Όσοι αγαπήσαμε με τη φλόγα του έφηβου ερωτευμένου αυτή την υπεργήινη Bella Dona δεν μπορούμε πια να την ξεχάσουμε.

Δεν κράτησε πολύ η αστραποβολή της. Γιατί όλα τα καταυγαστικά όνειρα δεν κρατούν πολύ. Γιατί όλες οι πρωτοπορίες, που ανατρέπουν όλα τα γερασμένα κατεστημένα και τις χρυσές μετριότητες, περνούν σαν αστραπή, αλλά όσοι δουν τη λάμψη τους δεν την ξεχνούν ποτέ. Γιατί μια επανάσταση δεν έχει κατά κανόνα αντάξιους επιγόνους.

Δεν απέκτησε -λένε- «τίτλους» και διεθνείς διακρίσεις, όσοι μετρούν τις αξίες με τα συσσωρευμένα μετάλλια και τις μπακάλικες προδιαγραφές. Δεν είχε -λένε- συνεχιστές. Μα, μήπως κληρονομιέται η ιδιοφυΐα;

Ο,τι υπήρξε πριν από τον Άγιαξ -το συνειδητοποιήσαμε ξαφνικά- υπήρξε η προϊστορία του ποδοσφαίρου. Μετά τον Άγιαξ φάνηκε πως υποχρεωτικά πια άνοιγε η ιστορία.

Δεν άνοιξε. Άνοιξε το αλισβερίσι των συστημάτων της κυριαρχίας του κόουτς-σκηνοθέτη, των αγοραπωλησιών και των λεγεωνάριων. Το θέαμα συνεχίζεται, συναρπαστικό -πάντα η πάλη για τη νίκη είναι συναρπαστική-, εντυπωσιακό, αλλά χωρίς το νακ. Αυτό το νακ που άστραψε πριν δέκα χρόνια σαν μετέωρο κι έσβησε πρόωρα, αφού διέγραψε την εκτυφλωτική τροχιά του. Έσβησε.

Γιατί τα παιδιά του έκαναν φύλλα φτερά. Το διεθνές ποδοσφαιρικό δουλεμπόριο μοίρασε το δεμάτι σε χωριστά καλάμια. Ένα εδώ, ένα εκεί. Και τα καλάμια, μόνα τους στους αφιλόξενους κάμπους, λύγισαν κι έσπασαν. Γιατί μόνο το δεμάτι ήταν η ποίηση. Και αυτή χάθηκε για πάντα από τα γήπεδα.

«Χορταίνουμε» μπάλα τώρα κάθε Κυριακή και Τετάρτες. Συγκινούμαστε, ενθουσιαζόμαστε πάλι, παρασυρόμαστε πού και πού, θαυμάζουμε τους καινούργιους γκολτζήδες. Αλλά η υπέροχη γοητεία πια δεν υπάρχει. Την πήραν μαζί τους κι έφυγε, όπως φεύγουν όλα τα μοναδικά και ανεπανάληπτα, οι εκθαμβωτικοί Ολλανδοί.

Τώρα βασιλεύει η δυναστεία των συστημάτων, τα γκολ που μετρούν εντός και εκτός, οι υπολογισμοί και τα τεφτέρια.

Θα μας ξαναθυμίσει άραγε κάποιος καμιά πάλι φορά πως το ποδόσφαιρο δεν είναι πια απλώς τεχνική, δεν είναι πια απλώς δύναμη, δεν είναι άθροισμα από εξωνημένες βεντέτες;

Θα μας θυμίσει πάλι κανείς την έμπνευση, τη γοητεία του απρόοπτου, τον αυθορμητισμό που γίνεται σοφία και τη σοφία που φαντάζει σαν αυθορμητισμός, το ότι το ποδόσφαιρο μπορεί να είναι το πιο μοντέρνο χορογραφικό έργο τέχνης, όπως μας απέδειξαν και μας το δίδαξαν οι νέοι Νιζίνσκι της δεκαετίας του 70;

Βίβα για πάντα, Άγιαξ.

******