«Mary», του Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ

Ο εξόριστος δεν αφήνει τίποτα πίσω, τίποτα! Και αυτό είναι το δράμα του! Τα λίγα μπαίνουν στη βαλίτσα, σ’ ένα σάκο, στις τσέπες, στα μπαούλα. Τα πολλά, τα αξέχαστα, μένουν στο μυαλό και η σταθερή γλώσσα του χρόνου σε πονά κάθε μέρα στον ξένο τόπο. Ο άγνωστος τόπος είναι κοινός τόπος, κοινός χρόνος και τα σημάδια του παρελθόντος το κρίμα του παρόντος. Κι αν το προσωπικό έχει πάντα κάτι μοναδικό, στην ψυχή του Ρώσου εμιγκρέ έχει κάτι από τον λόγο τον όμορφο, τον ποιητικό. Μια φράση γεμάτη σοφία και λυρισμό θα συνδεθεί με ένα όνομα και μαζί θα φτιάξουν τα σύνορα της εξορίας. Το πρώτο γράμμα η αρχή της περιπέτειας και το τελευταίο το ράπισμα της μοίρας και του χρόνου. Το σημάδι, όμως, μένει ανεξίτηλο, επιμένει και μπλέκεται στην καθημερινή ροή, στο τώρα και το μυαλό χάνει το νόημα της φράσης και την αλήθεια του ονόματος. Αυτός που έδωσε το όνομα χάνεται με αυτόν που το λάτρεψε και η μνήμη οδηγεί στην αληθοφάνεια του ισχυρού ψεύδους. Τα φαντάσματα σαρκώνονται κρατώντας το μεταφυσικό τους νέφος και κάπου εκεί ο πόνος της εξορίας βρίσκει το δάκρυ της αποξένωσης, βρίσκει το «Mary» (Εκδόσεις Μεταίχμιο») του Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ.

Το πρώτο μυθιστόρημα του Ρώσου συγγραφέα και αμέσως πάμε στις πρώτες σελίδες, πριν την εισαγωγή. Αναπολώντας περιπέτειες από χρόνια αλλοτινά, έναν έρωτα αλλοτινό αναπολώντας. Τα λόγια είναι του Πούσκιν και φτάνοντας στο τέλος (σ. 218) διαβάζουμε τα λόγια του Ναμπόκοφ: Ετσι όπως κοίταξε το σκελετό της στέγης στον αιθέριο ουρανό, ο Γκανίν συνειδητοποίησε με ανελέητη διαύγεια ότι η ερωτική του σχέση με τη Μαίρη είχε τελειώσει για πάντα. Δεν είχε κρατήσει πάνω από τέσσερις μέρες. Και ενδιάμεσα; Οι παραπλανητικές διαδρομές της μνήμης και της ανικανοποίητης επιθυμίας, αυτές φτιάχνουν την ιστορία, δίνουν τον χαρακτήρα της πλοκής και τη βάση για να δείξει τις αρετές του ο συγγραφέας.

Βρισκόμαστε στο Βερολίνο των αρχών του αιώνα, σε μια πανσιόν όπου διαμένουν ρώσοι εμιγκρέδες. Πρωταγωνιστής ο Λεβ Γκανίν, πρώην αξιωματικός του Λευκού Στρατού, που ακροβατεί ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν και βυθίζεται στις σκέψεις του για τα περασμένα. Τα προηγούμενα, αυτά που έζησε στην πατρίδα, είναι η ατμόσφαιρα της προεπαναστατικής Ρωσίας και η Μαίρη. Σύντομα ανακαλύπτει ότι στην πανσιόν μένει ο σύζυγος της και την περιμένει να έρθει στο Βερολίνο. Ο Γκανίν θα φέρει στην επιφάνεια τα ανομολόγητα και τα χαμένα πάθη, θα αξιολογήσει με ειλικρίνεια τις σχέσεις του στη Γερμανία και θα αντιμετωπίσει τη «μικρή Ρωσία» των εξόριστων συμπατριωτών του.

Το «Mary» διαθέτει την ομορφιά του λόγου που γεμίζει όπως πρέπει τον χώρο! Στα κενά του μυθοπλαστικού κόσμου εισχωρεί το πολύχρωμο λεκτικό κρύσταλλο. Η συνθήκη που έχει δημιουργήσει ο Ναμπόκοφ δεν υπογραμμίζει μόνο το εύθραυστο της νοσταλγίας, της πρώτης αγάπης και της νεότητας. Εκεί που σκονίζονται τα έπιπλα, εκεί που οι καθημερινές συναντήσεις επιβάλουν την αμηχανία, εκεί που το μισοσκόταδο επιμένει, εκεί λάμπει ο λόγος του. Χαρακτηριστικό απόσπασμα (σ.129): Τα πάνα έμοιαζαν αλλόκοτα στο μισοσκόταδο: ο ήχος των πρώτων τρένων, το μεγαλόσωμο γκρίζο φάντασμα στην πολυθρόνα η λάμψη του νερού που έχει χυθεί στο δάπεδο. Και ήταν όλα πολύ πιο μυστηριώδη κι ακαθόριστα απ’ ό,τι η αθάνατη πραγματικότητα στην οποία ζούσε ο Γκανίν. Η μετάφραση του Γιώργου-Ικαρου Μπαμπασάκη μας έδωσε τα στολίδια της γραφής του Ναμπόκοφ. Το «Mary» είναι βιβλίο που αποθεώνει την απλότητα και τη χάρη της στιγμής, σε όποιο χρόνο κι εντοπίζεται αυτή.