«Στην τρέλα», της Τζόυ Σορμάν

Αν υπάρχει Θεός, αυτοί τον έχουν δει! Αν υπάρχει τοπίο γαλήνιο, ανέφελο, ολάνθιστο, αυτοί το έχουν περπατήσει. Αν υπάρχει ήχος στη σιωπή, αυτοί τον έχουν ακούσει! Και ποιοι είναι αυτοί; Είναι οι «διαφορετικοί»; Είναι οι «παράξενοι»; Είναι οι «δραπέτες της πραγματικότητας»; Είναι οι τρελοί; Μην πείτε «ναι», μην πείτε «ίσως», μην πείτε «όχι», μην πείτε τίποτα. Βρείτε μια γωνιά, μια καρέκλα, ψάξτε το σωστό βλέμμα, αυτό που είναι γεμάτο απορία, και παρατηρήστε τους γύρω σας. Το δυσδιάκριτο τρέμουλο στο χέρι, τον ρευστό κρύσταλλο στα μάτια, τη διανοητική επεξεργασία που διαρκεί λίγα λεπτά περισσότερο, μια επαναλαμβανόμενη κίνηση, μια ανάγκη που «φωνάζει» πίσω από τις λέξεις… αυτά είναι μερικά χαρακτηριστικά των ζωντανών, κινούμενων, θαυμαστικών. Υπάρχει και κάτι άλλο όμως. Η ανάγκη για απόδραση, η ανάγκη να ακουστεί το κροτάλισμα των αλυσίδων, αυτό να ψάξεις, αυτό να βρεις και να προσπαθήσεις να καταλάβεις εσύ ο θεατής. Και η τρέλα; Μια ανορθογραφία της κοινωνίας και σε αυτή την περίπτωση δεν σβήνεις το λάθος, απλώς το διορθώνεις. Αν μπορείς, αν θέλεις, αν αντέχεις. Στο βιβλίο «Στην τρέλα» (Εκδόσεις Πόλις) υπάρχουν άνθρωποι που θέλουν, που μπορούν και που δεν ξέρουν αν αντέχουν. Η Τζόυ Σορμάν ήταν εκεί και τα είδε όλα!

Το εύκολο είναι να φέρεις στο νου σκηνές από τη «Φωλιά του κούκου». Το λίγο πιο απαιτητικό είναι να σκεφτείς τους στίχους του Ακη Πάνου: Ας τον τρελό στην τρέλα του/και μην τον συνεφέρεις/τι κρύβει μέσα το μυαλό/ενός τρελού δεν ξέρεις. Το πιο δύσκολο -μα μοναδικό- είναι να μπεις στον χώρο αυτών που έχουν εκτοπιστεί από την κοινωνία, να μπεις και να δεις, να παρατηρήσεις και να προσπαθήσεις να καταλάβεις. Αυτό έκανε η Τζόυ Σορμάν και το βιβλίο της είναι συγκλονιστικό! Διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο: Κάθε Τετάρτη, και για έναν ολόκληρο χρόνο, η συγγραφέας επισκέπτεται το «περίπτερο 4β» ενός ψυχιατρείου, συναντώντας τους ασθενείς και το νοσηλευτικό προσωπικό. Η συγγραφέας μας δίνει την τοιχογραφία ενός κόσμου που αποκόπηκε από τον «τακτοποιημένο», τον «κανονικό»… Η Σορμάν με απόλυτο σεβασμό, με υπομονή και επιμονή, αναλύει το «γιατί» αυτού του χωρισμού, παρουσιάζει με σαφήνεια την εικόνα των ψυχιατρείων στη Γαλλία και πώς αυτά είναι μέρος μια γενικότερης κατασταλτικής πολιτικής. Η συγγραφέας πλησίασε τρόφιμους  και προσωπικό με άδολο τρόπο και με γνήσια ανάγκη να μάθει, να κατανοήσει, να μεταδώσει. Αυτός είναι ο λόγος που το βιβλίο της αγγίζει τόσο έντονα τον ανυποψίαστο αναγνώστη. Η Σορμάν είδε -και κατέγραψε- αυτό που αρνούμαστε να δούμε: το βαθιά ανθρώπινο.

Το «Στην τρέλα» δεν μπορείς να το κατατάξεις. Δοκίμιο; Ναι. Ντοκουμέντο-μαρτυρία; Ναι. Ποίηση; Ναι. Γιατί το τελευταίο; Διότι οι «τρελοί» είναι η ζωντανή απόδειξη των κρυφών δονήσεων της κοινωνίας, του κόσμου μας. Η Σορμάν αναδεικνύει τις προσωπικότητές τους, τις ιστορίες τους και μαζί αυτές του επιστημονικού και μη προσωπικού. Την ίδια στιγμή υπενθυμίζει τις ελλείψεις -σκόπιμες- σε πόρους και εργατικό δυναμικό και την εξουσιαστική αντίληψη που διατρέχει αυτές τις δομές. Οι παθογένειες του συστήματος ο εξαναγκασμός ανατροφοδοτούν την «τρέλα» και γεμίζουν τα ιδρύματα. Στο βιβλίο υπάρχουν πολλά, πάρα πολλά, σημεία στα οποία αξίζει να σταθείς. Σελίδα 194: Για την Εύα, εκεί έγκειται η αμέλεια: επιδιώκεται όχι μόνο να λυθούν όλα τα προβλήματα της κοινωνίας, αλλά και να γίνει αυτό με χάπια και σιρόπια. Επιδιώκεται, εντέλει, να ψυχιατροποιηθεί οποιαδήποτε αντίσταση, οποιαδήποτε διαμαρτυρία, οποιαδήποτε παρέκκλιση, να ιατροποιηθούν οι καταστροφικές συνέπειες των συνθηκών ζωής μας, τα πιο θεμελιώδη υπαρξιακά ερωτήματα, ενώ θα έπρεπε να δοθεί έμφαση στην οικονομική, κοινωνική και πολιτική τους διάσταση. Τίποτα δεν περισσεύει σε αυτό το βιβλίο, είναι ακαταμάχητο. Η πολύ καλή μετάφραση ανήκει στην Αριάδνη Μοσχονά. Η επιμέλεια είναι της Άννας Μαραγκάκη.