Μάρλον Μπράντο
Ο Κοβάλσκι, ο συνταγματάρχης Κουρτζ, ο Νονός, ο Μάρλον. Το Άγιο Πνεύμα της Τέχνης
Το να γράψεις οτιδήποτε για τον Μάρλον Μπράντο (1924-2004) είναι σαν να προσπαθείς να ερμηνεύσεις την ομορφιά, τη χάρη, τη δύναμη, την ιδιοφυΐα… Ίσως το όνομα «Μπράντο» ξεκλειδώνει το μυστήριο της Τέχνης. Για να το επιβεβαιώσεις όμως πρέπει να το δεις. Ναι, το όνομα «Μπράντο» μόνο βιώνεται. Από το «Λεωφορείον ο Πόθος», «Το Λιμάνι της Αγωνίας», τον «Νονό» και το «Αποκάλυψη Τώρα» και πολλά άλλα, γίνεται αντιληπτό το εξής: Ο Μάρλον Μπράντο ήταν μια αενάως κινούμενη, επιβλητική τοιχογραφία. Τα συναισθήματα, οι αντιδράσεις ορίζονταν από το ταλέντο και το απρόβλεπτο της φύσης του. Το Άγιο Πνεύμα της Τέχνης. Το άρθρο μας είναι απεικόνιση της λεπτομέρειας του μεγαλείου του.
Ο διαχρονικός Μπράντο
Ο Μάρλον Μπράντο γεννήθηκε πριν 90 χρόνια και έγινε για μας ο μοτοσικλετιστής στο Ατίθασος (The Wild One, 1953), ο φορτοεκφορτωτής στο Λιμάνι της Αγωνίας (On The Waterfront, 1954), ο μαφιόζος στο Ο Νονός (The Godfather, 1972), ο ανατρεπτικός συνταγματάρχης Κουρτζ στο Αποκάλυψη Τώρα (Apocalypse Now, 1979). Και πολλά άλλα.
Κάτι όχι τόσο γνωστό ήταν η αφοσίωσή του στην καινοτομία: Από τους πρώτους στο Χόλυγουντ με προσωπικό Η/Υ, χρησιμοποιούσε το ιδιωτικό του νησί στην Ταϊτή για να δοκιμάσει μεθόδους βιωσιμότητας. Από εκτροφές στον ωκεανό και ανακαλύπτοντας νέες πηγές τροφίμων, μέχρι κλιματισμό μέσω τεχνολογίας βασιζόμενης στο θαλασσινό νερό. Μανιώδης αναγνώστης εκλαϊκευμένων επιστημονικών αναγνωσμάτων, αναγνώρισε τη δημοκρατική δυναμική της εποχής της πληροφορίας για την οποία πίστευε πως μπορούσε να διασχίσει τα πολιτιστικά σύνορα. Για παράδειγμα, ήταν αυτός που επέμενε ο πιλότος μαχητικού που υποδύθηκε στην ταινία Sayonara (1957) να παντρευτεί τη γιαπωνέζα ερωμένη του στο τέλος του φιλμ, προβλέποντας ότι ο διάδοχός τους θα καταστεί κοινός τόπος. Ήταν μπροστά από την εποχή του και το έδειξε στη δεκαετία του ’60 παίζοντας έναν εσωστρεφή ομοφυλόφιλο αξιωματικό του στρατού στην ταινία του Τζον Χιούστον Ανταύγειες σε Χρυσά Μάτια (Reflections in a Golden Eye, 1967).
Δεν υπήρχε πτυχή της μοντέρνας κουλτούρας που να μην γνώριζε, και ειδικά αυτήν που είχε να κάνει με τη δύναμη του Τύπου και την καταστροφική φύση της διασημότητας. Γνώρισε τη δόξα πολύ γρήγορα. Σε ηλικία 23 ετών κατέπληξε με την ερμηνεία του στο Λεωφορείον ο Πόθος (A Streetcar Named Desire, 1946). Ενσάρκωσε μοναδικά τον Στάνλεϊ Κοβάλσκι. Αμέσως εξοικειώθηκε με τα προνόμια και τα κόστη του καλλιτεχνικού στερεώματος. Αυτό δεν σημαίνει ούτε του άρεσε κιόλας.
Η διασημότητα είχε αλλάξει τη ζωή του και την αποστρεφόταν. Οι μποέμικες τάσεις και η δημοκρατική του πολιτική αντίληψη τον ωθούσαν μακριά της. Όπως ο Εμιλιάνο Ζαπάτα, τον οποίο υποδύθηκε στον κινηματογράφο, έτσι και ο Μπράντο πίστευε ότι οι μάζες που προβάλουν τη δύναμη τους σε εξιδανικευμένα λατρευτικά αντικείμενα είναι καταδικασμένες. Κανείς δεν άξιζε τέτοια λατρεία. Ειδικά ηθοποιοί και διασκεδαστές.
Όταν τον ενδιέφερε κάτι προσπαθούσε να συγκεντρώσει όσο το δυνατόν περισσότερο υλικό. Έτσι, είχε μαζέψει πάνω από χιλιάδες βιβλία σχετικά με τα ΜΜΕ και τη λογοκρισία. Σε συνέντευξη του στο Today Show το 1963, παραπονέθηκε ότι είχε γίνει εχθρός του κόσμου επειδή δεν μοιραζόταν την προσωπική του ζωή με τη «βιομηχανία κουτσομπολιού». Παρ’ όλα αυτά, δεν σταματούσε να χαίρεται για την ελευθεροτυπία στη χώρα του.
Οι επισκέψεις του FBI
Ο Μπράντο εξοργιζόταν όταν οι αμερικάνικες αρχές και αξίες στις οποίες πίστευε παραβιάζονταν. Αυτό αφορούσε και την κυβέρνηση των ΗΠΑ και τους κινδύνους που έθετε η κυβερνητική επιτήρηση. Με άλλα λόγια, ανησυχούσε για τις παρακολουθήσεις, θύμα των οποίων ήταν και ο ίδιος. Ο φάκελός του στο FBI αφορούσε στη δεκαετία του ΄40, όταν βοηθούσε στη συγκέντρωση χρημάτων για την ακροδεξιά σιωνιστική οργάνωση Irgun, και διέτρεχε αυτές των ΄50 και ΄60, όταν έγινε ένας από τους πρώτους λευκούς ηθοποιούς που μετείχε στο κίνημα ατομικών δικαιωμάτων. Ήταν ένθερμος ακτιβιστής του αιτήματος δικαιοσύνη για τους ιθαγενείς από το 1963 ως τον θάνατό του. Η προθυμία του να λαμβάνει μέρος σε δημόσιες δράσεις ανυπακοής και να δημοσιοποιεί τις αδικίες που βασάνιζαν τους ιθαγενείς Αμερικανούς, τον έκαναν στόχο υποκλοπής και δέκτη επισκέψεων του FBI.
Επομένως, δεν είναι τυχαίο ότι ανέπτυξε φιλία με τον Γερουσιαστή Φρανκ Τσερτς, μιας και μετείχε στις ακροάσεις για τα δικαιώματα αλιείας των Ινδιάνων, ενώ ερευνούσε τη λειτουργία των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ. Μέσα από τις συζητήσεις του με τον Τσερτς, ο Μπράντο θαύμαζε το πόσο κοντά είχαν έρθει οι ΗΠΑ στο να έχουν «ένα αστυνομικό καθεστώς υπό τον έλεγχο του FBI». Αυτή του η διορατικότητα πέρασε και στην προετοιμασία του για τον ρόλο του Συνταγματάρχη Κουρτζ στο Αποκάλυψη Τώρα. Ταινία-πορτρέτο του τρόμου του Βιετνάμ.
Η απόρριψη του Οσκαρ
Η πίστη του Μπράντο στη άμβλυνση των αδικιών και η περιφρόνησή του για τη διασημότητα, συνασπίστηκαν σε ένα διαβόητο, πια, αλλά παρεξηγημένο γεγονός: Την απόρριψη του Όσκαρ Α’ ανδρικού για τον ρόλο του στην ταινία Ο Νονός. Ο ίδιος γνώριζε πολύ καλά ότι την τελετή, στις 27 Μαρτίου 1973, θα την παρακολουθούσε όλος ο κόσμος. Γι’ αυτό και καταρρίπτεται το επιχείρημα των επικριτών του πως θα έπρεπε να είναι εκεί για να αρνηθεί το βραβείο. Η αντικατάστασή του -το απόλυτο είδωλο του Χόλυγουντ- με μία άγνωστη ιθαγενή, σχεδιάστηκε για να δώσει στους Ινδιάνους τη δυνατότητα επικοινωνίας σε παγκόσμια κλίμακα. Παράλληλα, ενίσχυσε την κριτική του σχετικά με τα αδηφάγα για κέρδος ΜΜΕ. Η κατάσταση ήταν ιδανική για να αποκατασταθεί η πεποίθηση-παράπονο του Μπράντο περί αδιαφορίας του κοινού για τα προβλήματα των ιθαγενών και κατανάλωσης των χολυγουντιανών σταρ. Εάν κέρδιζε το Όσκαρ (όπως και έγινε), θα εξανάγκαζε τον κόσμο να ακούσει αυτά που πίστευε ότι όφειλαν να ακούσουν. Ο ίδιος εξήγησε αργότερα:
Ήταν σημαντικό για έναν Ινδιάνο να απευθυνθεί στους ανθρώπους που απλά κάθονται και δεν κάνουν τίποτα, ενώ αυτοί εξαλείφονται από τη γη. Ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία που Ινδιάνος μίλησε σε 60 εκατομμύρια ανθρώπους. Ήταν μοναδική ευκαιρία και φυσικά δεν ήθελα να την οικειοποιηθώ.
Ο Στάνλεϊ που παραλίγο να μην είναι ο Μπράντο
Με το «αν» δεν γράφεται ιστορία. Μολαταύτα, μεγεθύνει την αξία αυτής που γράφτηκε και έμεινε για πάντα. Στην περίπτωση του Μάρλον Μπράντο είναι ο Στάνλεϊ Κοβάλσκι στο Λεωφορείον ο Πόθος του Tennessee Williams, που έδωσε το έναυσμα για να δημιουργηθεί το μέγεθος Μπράντο. Έτσι, παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον να μάθουμε πώς παραλίγο να χάσει τον ρόλο που τον καθιέρωσε. Το απόσπασμα που ακολουθεί είναι από το βιβλίο Tennessee Williams: Mad Pilgrimage of the Flesh του John Lahr. Δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα του BBC. Οι τίτλοι και μεσότιτλοι είναι δικοί μας.
Το εκτός λίστας όνομα
«Στις 19 Ιουλίου 1947 η θεατρική παραγωγός Irene Selznick συνέταξε συμβόλαιο για τον 34χρονο ηθοποιό John Garfield. Γοητευτικός, με προλεταριακή καταγωγή, προοριζόταν για τον ρόλο του Στάνλεϊ Κοβάλσκι στο A Streetcar Named Desire το οποίο θα ανέβαινε στο Μπρόντγουεϊ. Το γραφείο τής παραγωγού διέρρευσε την είδηση στον Τύπο. Το συμβόλαιο ωστόσο δεν υπογράφτηκε ποτέ. Στις 18 Αυγούστου η συμφωνία με τον Garfield χάλασε οριστικά.
»Η Selznick ξεκίνησε αμέσως τη διαδικασία εύρεσης νέου ηθοποιού. Richard Conte, Dane Clark, Cameron Mitchell, Gregory Peck, Burt Lancaster, στη λίστα των υποψήφιων. Η ίδια είχε διαδώσει μέσω του διευθυντή των επιχειρήσεων την αποστροφή της για συμπεριφορές τύπου Garfield. Στις 29 Αυγούστου εμφανίστηκε το όνομα ενός ηθοποιού που δεν ήταν στις λίστες της Selznick: Marlon Brando.
Δολοφονικός μονόλογος
»Ο Μπράντο ήταν μόλις 23 ετών και δεν είχε λάβει την προσοχή που του άξιζε, παρά τα πέντε έργα του στο Μπρόντγουεϊ. Ήταν ένα υπέροχο, μελαγχολικό δείγμα: Άστατος, επαναστατικός και ανεξέλεγκτος. Όπως και ο Στάνλεϊ, ήταν ανελέητος. Άνδρας-παιδί με αποθέματα τρυφερότητας και βίας.
»Ένα χρόνο πριν, το 1946, στο έργο τού Maxwell Anderson Truckline Café, στο οποίο συμπαραγωγός ήταν ο Elia Kazan και σκηνοθέτης ο Harold Clurman, ο Μπράντο σταμάτησε το σόου με έναν πεντάλεπτο δολοφονικό μονόλογο. Σύμφωνα με τον σκηνοθέτη, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι το κοινό τον χειροκροτούσε στο τέλος για ένα λεπτό συνεχόμενα, ο Μπράντο δεν ήταν ποτέ καλύτερος. Βέβαια, δεν μπορεί να υπάρξει αντίλογος, καθώς το έργο κράτησε μόλις για 13 παραστάσεις.
»Παρ’ όλα αυτά, η κριτικός κινηματογράφου Pauline Kael, μάρτυρας της άγριας ψυχικής έκρηξης του Μπράντο, σκέφτηκε: Αυτό το παιδί έχει σπασμούς. Μετά συνειδητοποίησα ότι παίζει.
«Ήταν ιδιοφυΐα»
»O Elia Kazan τεκμηριώνει το θεϊκό ταλέντο του Μπράντο λέγοντας Δεν μπορούσες να κάνεις τίποτα που να πλησιάζει αυτό που άγγιζε. Εκείνες τις μέρες ήταν ιδιοφυΐα. Η προετοιμασία του για τη σκηνή, η προσωπικότητα του, ο εξοπλισμός του, οι αναμνήσεις και οι επιθυμίες του ήταν τόσο βαθιές, που είχες ελάχιστα να κάνεις, εκτός από το να του πεις το θέμα της σκηνής.
»Η υποκριτική έκφραση, το στυλ του Μπράντο ισοδυναμούσε με την τζαζ. Οι νότες ήταν εκεί, αλλά τις έπαιζε με μοναδικό τρόπο. Μοναδικά προσωπικό σε αυτόν. Η ικανότητα του να βρίσκει και να καλεί εκτός διαλόγου το υψηλό αίσθημα της συναισθηματικής αλήθειας και η ελευθερία της σκηνικής του συμπεριφοράς, ήταν κάτι μαγευτικό και επαναστατικό. Αντί να κάνει ό,τι είχε μάθει καθαρά, άφηνε τις γραμμές να παίζουν γι’ αυτόν και οδηγούσε τα συναισθήματα του εκεί που τον κατεύθυναν.
»Ο Kazan έλεγε ότι άκουγε βιωματικά. […]Δεν σε κοίταζε και μετά βίας αναγνώριζε τι έλεγες. Συγχρονιζόταν σε σένα χωρίς να σε ακούει διανοητικά-πνευματικά. Ήταν μυστήρια διαδικασία… Υπήρχε πάντα η έκπληξη σε ό,τι κι αν έκανε.
Η γραμμή ήταν απασχολημένη
»Γοητευτικός, ευφυής, πληγωμένος, σκληρός. Ο Μπράντο παρουσιάστηκε στο κοινό με μια αμεσότητα αδούλευτη. Η εμπιστοσύνη του στην παρόρμηση τον καθιστούσε απρόβλεπτο και γι’ αυτό επικίνδυνο. Η εμπειρία που πρόσφερε στους θεατές ήταν, και γι’ αυτόν, καταβύθιση σε συναισθηματική αντίφαση. Ο Tennessee Williams έγραψε στον Kazan ότι δεν υπάρχουν καλοί ή κακοί άνθρωποι. Κανείς δεν βλέπει τον άλλο ειλικρινά, αλλά μέσω των ελαττωμάτων του δικού του εγωϊσμού. Ο Μπράντο ενσάρκωνε αυτή την αμφιθυμία συγκλονιστικά.
»Ο Μπράντο στην αυτοβιογραφία του τονίζει: Ο Gadg (ψευδώνυμο του Kazan) και η Irene πίστευαν ότι ήμουν πολύ νέος και αυτή δεν ενθουσιαζόταν μαζί μου. Αφού μελέτησε το σενάριο, τηλεφώνησε τον Kazan για να αρνηθεί τον ρόλο. Ένιωθε, όπως είπε, ότι το κομμάτι ήταν πολύ μεγάλο.
Η γραμμή ήταν απασχολημένη. Αν είχα μιλήσει μαζί του σίγουρα δεν θα έπαιρνα τον ρόλο. Αποφάσισα να το αφήσω για λίγες ημέρες και την επομένη με πήρε και με ρώτησε: Λοιπόν, τι είναι; Ναι ή όχι; Ξεροκατάπια και είπα Ναι.
Ομορφιά και ικανότητα
»Για τον Kazan ο Μπράντο ήταν αίνιγμα. Πλέον, μόνο ο Williams έπρεπε να πειστεί. Ο Kazan επικοινώνησε μαζί του, έδωσε 20 δολάρια στον Μπράντο και τον έστειλε στην Provincetown της Μασαχουσέτης για την ανάγνωση του έργου. Αυτό είναι όλο, είπα, θυμάται ο Kazan και συνεχίζει. Περίμενα. Κανένα τηλεφώνημα. Μετά από τρεις ημέρες πήρα τον Tennessee και τον ρώτησα πώς του φάνηκε ο ηθοποιός που του έστειλα. Ποιος ηθοποιός; με ρώτησε. Κανείς δεν είχε εμφανιστεί. Σκέφτηκα ότι έχασα 20 δολάρια και ξεκίνησα να ψάχνω αλλού.
Ο Μπράντο, ο οποίος ήταν απένταρος, πήγε (μαζί με την κοπέλα του) με ώτο-στοπ στην Provincetown. Όταν έφτασε στο Rancho Pancho –όνομα που έδωσε ο Williams στην εξοχική του κατοικία- γύρω στο σούρουπο, τελευταία εβδομάδα του Αυγούστου, εισήλθε σε σκηνικό οικιακού κατακλυσμού.
Το πάτωμα της κουζίνας ήταν πλημμυρισμένο, οι τουαλέτες μπλοκαρισμένες και η ασφάλεια είχε καεί. Ο Williams και οι καλεσμένοι του είχαν βυθιστεί στο σκοτάδι. Ήταν πάρα πολύ για τον Pancho (σ.σ. σύντροφος του Williams). Μάζεψε τα πράγματά του και είπε ότι επιστρέφει στο Eagle Pass. Εντούτοις, άλλαξε γνώμη. Όπως πάντα.
»Για τον Williams ο Μπράντο ήταν θέαμα ομορφιάς και ικανότητας. Ο Μπράντο έφτιαξε τα φώτα, ξεβούλωσε τους σωλήνες. Μια ώρα αργότερα ξεκίνησε την ανάγνωση του έργου. Έδιωξε την κοπέλα του και κάθισε στη γωνία τού ειδικά διαμορφωμένου χώρου. Μαζί του ήταν η Margo Jones, με τη φίλη της Joanna Albus και ο Williams, ο οποίος τον συνόδευε ως Blanche. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, ο Μπράντο διάβασε το σενάριο δυνατά σαν να έπαιζε.
«Πάρτε τον Kazan τηλέφωνο»
»Ήμουν η αντίθεση του Στάνλεϊ Κοβάλσκι θυμάται ο Μπράντο. Ήμουν φύσει ευαίσθητος κι αυτός τραχύς. Άνθρωπος με αλάνθαστα ζωώδη ένστικτα και αίσθηση… Ήταν η επιτομή της φαντασίας μου, βασισμένη στα λόγια του έργου. Τον έπλασα από τα λόγια του Tennessee.
Αφήνοντας τα λόγια του Williams να τον οδηγήσουν και να εκπέμψουν την ελευθερία αυτής της προσέγγισης, χρειάστηκαν μόλις δέκα λεπτά για να πεταχτεί από την καρέκλα της η Jones με κραυγή απόλαυσης και να φωνάξει: Πάρτε τον Kazan στο τηλέφωνο. Είναι η καλύτερη ανάγνωση που άκουσα ποτέ. Εντός ή εκτός Τέξας. […]. Σε τέσσερις ημέρες ο Μπράντο είχε υπογράψει. Στις 3 Σεπτεμβρίου 1947 η φωτογραφία του και η είδηση της υπογραφής του βρίσκονταν για πρώτη φορά στους New York Times.
Ο Williams εξέφρασε στον Kazan τη χαρά και την περηφάνεια του για τον Μπράντο. Ο ίδιος χαμογέλασε λίγο, αλλά δεν έδειξε ιδιαίτερο ενθουσιασμό. […] Για τον Williams ο Μπράντο ήταν θεόσταλτος.
Όταν ο ηθοποιός έχει τόσο καλό έργο μπροστά του δεν χρειάζεται να κάνει πολλά. Δουλειά του είναι να κάνει πέρα και να το αφήσει να δουλέψει μόνο του, υποστήριξε ο Μπράντο. Αυτή η ισχυρή αλχημεία έβγαλε τη συστολή του απέναντι στον Williams. Την επομένη της ανάγνωσης, ο Μπράντο επέμενε να περπατήσει το πρωί μαζί του στην παραλία. Έτσι έγινε. Μέσα στη σιωπή. Γυρίσαμε πάλι μέσα στη σιωπή έγραψε ο Williams.
Πηγές
-marlonbrando.com
-www.bbc.com/culture/story/20141006-brandos-breakthrough
24/10/2014
