Τα Χριστούγεννα των Μπρέγκελ
Δύο έργα των Πίτερ Μπρέγκελ πρεσβύτερου και νεότερου
Ο Φλαμανδός ζωγράφος Πίτερ Μπρέγκελ ο πρεσβύτερος γεννήθηκε μεταξύ των ετών 1525-30 σε χωριό κοντά στην πόλη Μπρέντα και πέθανε το 1569 στις Βρυξέλλες. Θεωρείται από τους μεγαλύτερους τοπιογράφους, εισήγαγε το ηθογραφικό είδος στη φλαμανδική ζωγραφική και αποτύπωσε με τον πλέον υπέροχο τρόπο σκηνές της καθημερινότητας από τη ζωή των χωρικών. Η πρωτοπορία του έγκειται στο γεγονός ότι είναι ο πρώτος ζωγράφος που απεικόνισε στιγμές της καθημερινότητας των απλών ανθρώπων. Μέχρι τότε οι καλλιτέχνες ασχολούνταν κυρίως με θρησκευτικά θέματα αλλά και με θέματα από τη ζωή των ευγενών και των αυλικών. Η μοναδική ατμόσφαιρα των έργων του αποδίδεται με αριστοτεχνικό τρόπο -οι ιδιαίτερες οπτικές γωνίες, οι συμβολισμοί, τα λαμπερά γήινα χρώματα, τα τοπία του διακατέχονται από μία σιωπή και μια μεταφυσική στατικότητα. Επηρεάστηκε από την τεχνοτροπία του Ιερώνυμου Μπος αλλά σε συνδυασμό με τις πνευματικές και καλλιτεχνικές αναζητήσεις του διαμόρφωσε ένα πολύ προσωπικό εικαστικό ύφος. Σπούδασε στην Αμβέρσα και δίδαξε στη Συντεχνία του Αγίου Λουκά, η οποία ήταν μια από τις διασημότερες συντεχνίες καλλιτεχνών με ιδιαίτερο κύρος. Το έργο του «Τοπίο με την Πτώση του Ίκαρου» άσκησε βαθύτατη επίδραση στη φλαμανδική τέχνη αλλά και στην τέχνη γενικότερα όπως στην ποίηση και στον κινηματογράφο μέχρι τις μέρες μας. Τα έργα του βρίσκονται στα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου.
Ο πίνακας «Η Απογραφή στη Βηθλεέμ» (1566) [κεντρική εικόνα] φιλοτεχνήθηκε με λάδι σε πάνελ και βρίσκεται στις Βρυξέλλες στα Βασιλικά Μουσεία Καλών Τεχνών.
Ο ζωγράφος μεταφέρει ένα βιβλικό θέμα στην εποχή του. Σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη, ο Χριστός γεννήθηκε στη Βηθλεέμ διότι η Μαρία και ο Ιωσήφ πήγαν εκεί για την απογραφή που είχαν διατάξει οι Ρωμαίοι.
Ο Μπρέγκελ μεταφέρει το θέμα της απογραφής σε ένα φλαμανδικό χωριό. Η βασιλεία του Φιλίππου Β’ των Αψβούργων από το 1556 μέχρι το 1598 ήταν ιδιαιτέρως σκληρή και απολυταρχική στις Κάτω Χώρες. Οι πολεμικές συγκρούσεις ήταν συνεχείς, τα κατώτερα στρώματα ζούσαν μέσα στην αθλιότητα και η επιβολή της φορολογίας ήταν βαριά.
Ο πίνακας του Μπρέγκελ αποτυπώνει μια σκηνή απογραφής για είσπραξη φόρων. Στην αριστερή πλευρά της σύνθεσης υπάρχει ένα πλήθος συγκεντρωμένο, έτοιμο να καταβάλλει τους φόρους του. Οι φοροεισπράκτορες βρίσκονται πίσω από το τραπέζι και διακρίνεται αριστερά χαμηλά στην είσοδο το οικόσημο των Αψβούργων και δεξιά ψηλά στον τοίχο το οικόσημο της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας της περιόδου του Καρόλου Ε’ του Μέγα (1530).
Το σημείο θέασης του έργου βρίσκεται ψηλότερα και απεικονίζει ένα τυπικό χιονισμένο φλαμανδικό χωριό με τους κατοίκους του, οι οποίοι είναι απορροφημένοι στις καθημερινές ασχολίες και εργασίες τους. Κάποιοι χτίζουν, άλλοι μεταφέρουν πράγματα ή πηγαίνουν στις δουλειές τους, παιδιά παίζουν πάνω στον πάγο με σβούρες και έλκηθρα. Ο καλλιτέχνης αποδίδει την καθημερινότητά τους με τον πλέον αριστοτεχνικό τρόπο. Αν παρατηρήσει κανείς με προσοχή τον πίνακα θα διαπιστώσει ότι κάθε τμήμα του μπορεί να σταθεί αυτούσιο, κάθε λεπτομέρεια του έργου είναι ένα μικρό έργο τέχνης κυρίως μέσα από τις ασχολίες των ανθρώπων. Ο πίνακας επίσης μας δίνει στοιχεία για την ενδυμασία, τις συνήθειες, τα εργαλεία, τις κατοικίες, το φυσικό τοπίο με τα υπέροχα και ιδιόμορφα δένδρα και τα παράξενα σκούρα πουλιά. Και εδώ θα μάθετε ποια έγγραφα χρειάζονται για την εισαγωγή στα πανεπιστήμια της Πολωνίας.
Κεντρικά διακρίνονται οι μορφές του Ιωσήφ που περπατάει μπροστά και της Μαρίας με το μανδύα που ακολουθεί πάνω σε έναν γάιδαρο να κατευθύνονται προς το σημείο της απογραφής.
Το έργο αυτό θεωρείται ένα από τα πιο μαγευτικά του ζωγράφου.
Μετά το θάνατο του καλλιτέχνη ο γιος του Πίτερ Μπρέγκελ ο Νεότερος επίσης ζωγράφος δημιούργησε δεκατρία αντίγραφα αυτού του έργου, ενώ υπάρχουν πολύ περισσότερα σε διάφορα μουσεία του κόσμου. Το αυθεντικό όμως βρίσκεται στις Βρυξέλλες.
Ο Πίτερ Μπρέγκελ ο Νεότερος (1564 – 1636) συνέχισε το έργο τού πατέρα του. Φιλοτέχνησε πολλά αντίγραφα των έργων του αλλά παράλληλα δημιούργησε και με το δικό του εικαστικό ύφος ενδιαφέρουσες συνθέσεις. Το εργαστήριό του ήταν από τα μεγαλύτερα και δεχόταν πολλές παραγγελίες από το εσωτερικό αλλά και το εξωτερικό. Οι επιρροές από την καλλιτεχνική πορεία του πατέρα του είναι εμφανείς στη θεματολογία, τις οπτικές γωνίες, την καλλιτεχνική απόδοση.
«Η Προσκύνηση των Μάγων» φιλοτεχνήθηκε κατά το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα και βρίσκεται στο μουσείο Ερμιτάζ από το 1922. Είναι ένας μικρός υπέροχος πίνακας του Πίτερ Μπρέγκελ του νεότερου βασισμένος σε ένα έργο του πατέρα του.
Η προσκύνηση των μάγων γίνεται μέρος της καθημερινότητας των κατοίκων της φλαμανδικής πόλης και μάλιστα δεν λαμβάνει κεντρική θέση στον πίνακα αλλά εκτυλίσσεται στην αριστερή πλευρά της σύνθεσης. Εκεί περιμένουν οι μάγοι για να περάσουν στο εσωτερικό και δουν από κοντά το θείο βρέφος. Μία ρεαλιστική απεικόνιση η οποία εντάσσει το θρησκευτικό στοιχείο με απόλυτη φυσικότητα. Η δε αποτύπωση των στοιχείων της φύσης πραγματοποιείται με ιδιαίτερη εικαστική καθαρότητα. Το τοπίο είναι χιονισμένο, το νερό έχει παγώσει, τα δέντρα είναι γυμνά και κάποια πουλιά κοντοστέκονται στα κλαδιά τους, ο ουρανός μελαγχολικός. Οι καπνοδόχοι των τζακιών χρωματίζουν το τοπίο πάνω από τις χιονισμένες στέγες των σπιτιών.
Η σύνθεση φέρνει πιο κοντά τον χώρο και τους ανθρώπους με την καθημερινότητά τους. Το καραβάνι με τους μάγους έχει διασχίσει το χωριό αλλά δεν φαίνεται να επηρεάζει τους κατοίκους, οι οποίοι συνεχίζουν ανενόχλητοι τις καθημερινές ασχολίες τους. Η κίνηση, ο ρεαλισμός και η ηθογραφία χαρακτηρίζουν αυτό το υπέροχο έργο.
Δεξιά στο βάθος βλέπουμε κάποιους στρατιώτες και μια διένεξη μεταξύ κάποιων ανθρώπων. Πολλοί διαβάτες τυλιγμένοι στα πανωφόρια περπατούν γρήγορα για να φτάσουν στον προορισμό τους. Άλλοι μεταφέρουν πράγματα ή κόβουν ξύλα.
Είναι μια σύνθεση απαράμιλλης ομορφιάς που μας μεταφέρει στην εποχή του καλλιτέχνη και μας καλεί σε ένα οπτικό και αισθητικό ταξίδι. Η ενεργοποίηση της φαντασίας του θεατή είναι αναπόφευκτη αντικρίζοντας την εικόνα. Ο χρόνος σταματάει και ξεκινάει η περιπλάνηση του μυαλού σε ποικίλα μονοπάτια.
Τριάντα αντίγραφα με το ίδιο θέμα φιλοτεχνήθηκαν από το εργαστήριο του ζωγράφου. Ο 17ος αιώνας ήταν περίοδος άνθησης για την φλαμανδική τέχνη λόγω της πολιτικής ηρεμίας που επικράτησε με τον αρχιδούκα Αλβέρτο και την Ισαβέλλα. Οι προστάτες των τεχνών και οι συλλέκτες ήταν πολυάριθμοι. Οι πίνακες ζωγραφικής αποτελούσαν αντικείμενο εμπορίου για τους πλούσιους αστούς και τα εργαστήρια δούλευαν πυρετωδώς για να καλύπτουν την αυξημένη ζήτηση.
Βιβλιογραφία – Πηγές
- Γιολάντα Χατζή, Φλάνδρα – Φλαμανδοί ζωγράφοι, εκδ. Εξάντας.
- Μπρέγκελ, Το πλήρες έργο, εκδ. Taschen.
- https://artsandculture.google.com/exhibit/the-census-at-bethlehem-%C2%A0/zQKyGcrY3z1hKQ
